کلید پیشگیری و درمان اضافه وزن ایجاد تغییرات در سبک زندگی به توصیه پروفسور عزیزی

کلید پیشگیری و درمان اضافه وزن ایجاد تغییرات در سبک زندگی است
دکتر فریدون عزیزی ؛ رئیس هفتمین کنگره ملی پیشگیری و درمان چاقی ایران

1.   چاقی چه خطراتی برای فرد و جامعه دارد؟

افزایش وزن و به ویژه چاقی با بسیاری از بیماریهای مهم که سلامت انسانها را به خطر میاندازد، همراه است. در کودکی و نوجوانی سبب کاهش حرکات، افزایش عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی مانند دیابت، پرفشاری خون، افزایش چربیهای خون میشود. بروز کبد چرب، مشکلات تنفسی، بلوغ زودرس و بیماریهای مفاصل در این کودکان بیشتر است و کم تحرکی و مشکل ظاهری آنها سبب مشکلات اجتماعی و در نتیجه عوارض روانی میشود. 
چاقی در افراد بالغ نیز با کاهش سلامت آنها همراه است. دیابت نوع 2، چاقی و همه عوارض سیستمهای بدن که در کودکان و نوجوانان وجود دارد، در افراد بالغ نیز به صورت پیشرفتهتر ظاهر میگردد و بروز عوارض قلبی عروقی و عروق مغزی مانند سکتهها را تسریع میکند.

2.  آمار ابتلا به چاقی در گروههای مختلف کشور چیست؟
وزن طبیعی برای هر فرد یک مقدار مشخص است. معمولا وزن فرد را برحسب کیلوگرم بر قد فرد برحسب متر به توان دو تقسیم میکنند. اگر این مقدار کمتر از 25 باشد، وزن فرد طبیعی است و اگر بیشتر از 25 باشد، فرد دارای اضافه وزن و اگر بالاتر از 30 باشد، فرد چاق است. این ارقام برای کودکان و نوجوانان کمی پایینتر است که برای مشخص نمودن نمایه توده بدنی در کودکان و نوجوانان باید با کمک پزشک از جداول مخصوص استفاده نمود. 
در تهران حدود 70 درصد افراد بالای بیست سال دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. در تهران نمایه توده بدنی حدود 45 درصد افراد بین 25 تا 30 و در حدود 25 درصد هم بالاتر از 30 است. مطالعات نشان دادهاند که افزایش وزن و چاقی در جوامع شهری و روستایی ایران از شیوع بالایی برخوردار است. 
در افراد 30 سال به بالا، در نواحی شهرنشین این عارضه تا 82 درصد، در روستاییان تهران تا 72 درصد و در روستاهای دور افتاده که هنوز عوامل شهرنشینی نفوذ زیادی ندارد، تا 44 درصد افراد افزایش وزن دارند و یا مبتلا به چاقی هستند. 
نیمی از افراد ساکن تهران اضافه وزن دارند و 20 درصد آنان چاق هستند. در روستاهای استان تهران 38 درصد افراد اضافه وزن دارند و 24 درصد فربه هستند و در روستاهای استان زنجان 33 درصد اضافه وزن دارند و 10 درصد چاق میباشند.

3.  چه گروههایی بیشتر در معرض ابتلا به عوارض چاقی هستند؟
هر قدر که نمای توده بدنی بالاتر از 30 باشد عوارض قلبی عروقی، دیابت و بسیاری از بیماریهای دیگر و مرگ و میر شایعتر میشود. به علاوه وجود عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی، شامل دیابت، پرفشاری خون، افزایش چربیهای خون و ... نیز در یک فرد چاق سبب تشدید احتمال بروز عوارض و پیامدهای بیماریها میشود. این گونه افراد بیشتر از همه در معرض ابتلای به عوارض چاقی هستند. افراد چاقی که همراهی بیماریهای فوقالذکر را نداشته باشند سالمتر هستند ولی از افراد غیرچاق که وزن طبیعی دارند و فاقد بیماریهای فوق میباشند شانس ابتلای به عوارض و پیامدها را بیشتر دارند.

4.  وظیفه دولت و بدنه علمی کشور در قبال این مشکل برزگ بهداشتی چیست؟
سازمان جهانی بهداشت از کشورهای عضو خواسته است که برای «خاتمه چاقی کودکان» تلاش کنند. لذا لایههای مختلف نظام سلامت در همه سازمانها و بخشها از رئوس سیاستگذاری تا بدنه ارایه خدمات را مکلف به مداخله در جلوگیری از این رشد رو به تزاید هستند. برای سیاستگذاری و برنامهریزی در موارد زیر توصیه نموده است:
1-  توجه به سلامت آحاد اجتماع، تغذیه سالم و فعالیت بدنی در چهار مرحله زندگی یعنی والدین قبل از ازدواج و مادران باردار، دوران نخست زندگی، کودکی و بلوغ میبایست سرلوحه تمامی برنامهریزیهای حوزه سلامت باشد.
2-  تدوین یک سند ملی مبتنی بر نتایج پژوهشها و منطبق با شرایط فرهنگی اجتماعی جامعه ایرانی براساس اصول آیندهنگاری به نحوی که رعایت اصول پیشگیری از طریق آموزش بهداشت و خود مراقبتی در ذهن گروههای مختلف جامعه خصوصا مادران، زنان باردار، کودکان و نوجوانان نهادینه سازد، راهحل موثر و مورد تایید جامعه علمی کشور جهت تحقق شعار «خاتمه چاقی کودکان» به نظر میرسد.
3-  مداخلههای پیشگیری و درمان چاقی همه جانبه و با تاکید بر آموزش عموم مردم به ویژه مادران و در طول بارداری و دوران نخست کودکی، حذف غذاهای ناسالم در بازار عرضه مواد غذایی، جلوگیری از تماس کودکان و نوجوانان با مواد غذایی ناسالم، تلاش همه جانبه رسانهها و اطلاعرسانی برای تغذیه سالم و عدم تبلیغ فرآوردههای غذایی ناسالم، مانند فستفودها، چیپس و پفک، تلاش در جهت ایجاد محیط مناسب تغذیهای در مدارس با اصلاح بوفههای در دسترس کودکان و نوجوانان، افزایش مالیات برای غذاها و نوشیدنیهای غیرسالم، کمک به بازاریابی برای مواد غذایی سالم به ویژه میوهجات و سبزیجات، آموزش مناسب برای فعالیت بدنی افراد جامعه و در دسترس قرار دادن فضاهای ورزشی به ویژه برای کودکان و نوجوانان انجام شود.
4-  تلاش مضاعف برای اصلاح شیوه زندگی در دوران بارداری و نیز سالهای اول زندگی توصیه میشود، زیرا مداخلات در دوران نوجوانی و در بالغین با اثرات کمتری همراه است.

5.  وضعیت روشهای درمانی موجود در کشور را برای این مشکل چگونه ارزیابی میکنید؟

علیرغم تمرکز اساسی فعالیتها بر محور پیشگیری، طراحی مداخلات جهت درمان نیز ضروری میباشد. متاسفانه براساس شواهد موجود، میزان اثربخشی مداخلات درمانی چندان چشمگیر نمیباشد. مداخلات درمانی موثر، عموما شامل سه جزء آموزش تغذیه، فعالیت فیزیکی و استراتژیهای تغییر رفتار با مشارکت والدین بوده است. 
ارایه خدمات درمانی در فازهای ابتدایی توسط پزشکان قابل انجام میباشد ولی ارایه سطوح بالاتر درمان مستلزم آموزش بیشتر پزشکان در حوزه درمان چاقی و مشارکت سایر گروهها به خصوص متخصصین تغذیه و فعالیت فیزیکی و روانشناسان بالینی و سلامت می باشد. درمانهای دارویی کمک کننده هستند ولی اثرات مستمر ندارند و نباید به عنوان تنها عامل مورد استفاده قرار گیرند. ارجاع به مراکز تخصصیتر جهت مداخلاتی نظیر جراحیهای باریاتریک در مورد خاص میتواند مفید باشد.
اکثر راهنماهای بالینی و تغذیهای کاهش حداقل 5 درصد وزن بدن را برای تاثیر در عوامل خطر و پیامدهای کاریومتابولیک موثر میدانند ولی تحقیقات جدید نشان داده است که این میزان کاهش وزن نمیتواند اکثر افراد چاق متابولیک را به چاق غیرمتابولیک تبدیل کند. 
از آنجا که افراد چاق غیرمتابولیک عوارض و پیامدهای قلبی- عروقی کمتری را از افراد چاق متابولیک دارند، توصیه و راهنماهای آینده میبایست درصد بیشتری از کاهش وزن (حداقل 10-15%) را مدنظر قرار دهند. بدیهی است رسیدن به وزن ایدهآل و BMI طبیعی میتواند با کاهش بیشتر عوارض و پیامدهای کاردیومتابولیک همراه باشد و در موارد خاص انجام جراحی متابولیک کمک کننده است.

6. کلام پایانی

کلید پیشگیری و درمان اضافه وزن ایجاد تغییرات در سبک زندگی است. به منظور اصلاح شیوه زندگی در جامعه باید راهکارهایی مفید، جذاب، ایمن، راحت، قابل اجرا و کمهزینه را پیشبینی و در این راه، نیازها را شناسایی کرد، همکاری تمام بخشهای درگیر را جلب کرد، عموم جامعه را آموزش دارد، قانونهای لازم را تصویب و ضمانت اجرایی آن را فراهم نمود. منابع مالی مورد نیاز را تامین و به طور دورهای برنامه را ارزیابی و براساس نتایج ارزیابی، اصلاحات لازم را اعمال کرد.