کمبود يد , اپيدمي پنهان و راهکارهاي پيشگيري از آن

دکتر حسين دلشاد

فوق تخصص غدد درون ريز و متابوليسم
 

رئيس دفتر تحقيقات ريز مغذيها

پژو هشکده علوم غدد درون ريز و متابوليسم, دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي 

اکولوژي يد

يد يک عنصر شيميايي از گروه هالوژنها بوده که بصورت مولکولي حاوي دو اتم يد (I2)  و به شکل يون آيودايد (Iodide) در طبيعت موجود است. منشا اصلي يد جلبکها و فيتو پلانکتونهاي دريايي هستند. اين موجودات گازهاي ارگانيک يد دار بنام متيل آيودايد (Methyl Iodide) از خود آزاد نموده که پس از ورود بداخل آب درياها و اقيانوسها سر انجام از سطح آب تبخير و وارد اتمسفر مي شوند. سالانه حدود 400000 تن يد از اين طريق به اتمسفر اضافه مي گردد. متيل آيودايد (( CH3I,CH2I2  در اتمسفر تحت اثر تابش نور خورشيد به يد غير آلي تبديل گرديده و بصورت قطرات ريزي( ائروسل) در جو زمين پراکنده مي شود. ريزش باران و يا رسوب مستقيم اين قطرات يد را مجددا به زمين و آب درياها و اقيانوس ها بر مي گرداند. در مقايسه با يدي که کره زمين از راه تبخير از دست مي دهد يد کمتري از اتمسفر به زمين بر مي گردد. لذا با توجه به اينکه هيچ منبع طبيعي ديگري براي جايگزيني آن وجود ندارد کمبود يد در خاک پايدار خواهد بود.    يد در پوسته زمين ذخيره شده و از نظر فراواني شصت و يکمين عنصر شيميايي موجود در آن محسوب مي گردد. ريزش باران و جاري شدن سيلاب باعث شستشوي پوسته زمين و سرازير شدن آن از مناطق مرتفع به سمت مناطق کم ارتفاع و نهايتا به داخل آب درياها و اقيانوس ها مي گردد. نتيجه اين چرخه کاهش يد مناطق مرتفع و کوهستاني زمين خواهد بود و تمام گياهاني که در چنين خاکي رشد مي کنند کمبود يد خواهند داشت. انسانها و حيوانات نيز که بطور کلي از منابع غذايي رشد نموده در اين خاک ها تغذيه مي شوند با کمبود يد روبرو خواهند بود . ميزان يد موجود در گياهان رشد نموده در خاک هاي با کمبود يد 10 ميکروگرم به ازاي هر کيلو گرم وزن خشک آنها بوده در حاليکه اين مقدار براي گياهان رشد نموده در خاک هايي که يد کافي دارند به 1000 ميکروگرم به ازاي هر کيلو گرم وزن خشک آنها مي رسد.

 يد يک عنصر اساسي براي توليد هورمونهاي تيروئيد و رشدونمو مغز انسان و حيوانات بوده و کمبود آن يک معضل قديمي نوع بشر و يکي از شايع ترين علل قابل پيش گيري آسيب مغزي در دنياي امروزي تلقي ميشود. اهميت بيولوژيکي يد شرکت در ساختمان هورمون هاي تيروئيد (T3 ,T4) است. هورمونهاي تيروئيد در تنظيم متابوليسم بيشتر سلول هاي بدن و همچنين در رشد و نمو فيزيکي و تکامل سيستم عصبي انسان و حيوانات نقش حياتي دارند. کمبود يد عملکرد تيــروئيـد را دچار اختلال نموده و بر حسب اينکه اين کمبود در چه زماني حاصل شود و نيز بر اساس شدت کمبود آن عوارض و تغييرات حاصله را تحت عنوان اختلا لهاي ناشي از کمـبود يد (Iodine Deficiency Disorders = IDD)   تقسيم بنــــدي مي کنند.(جدو ل 1)

مقدار يد موجود در بدن بسيار اندک (15 تا 20 ميلي گرم) مي باشد.  نياز روزانه توصيه شده توسط سازمان جهاني بهداشت براي رشد طبيعي در گروه هاي سني مختلف در جدو ل 2 آمده است.