مصوبات فرهنگستان علوم پزشکی کشور در خصوص روزه داری در بحران ویروس کرونا

  روزه داری در بحــران ویروس کـرونا

روزه داری ماه مبارک رمضان یکی از ارکان پنجگانه اسلام است که با قصد قربت و بندگی آفریدگار برای تکامل انسان فریضه واجب برای تمام مسلمانان است. در سال جاری علاوه بر بیماران و مسافرینی که از روزه داری معذورند، با توجه به بحران ویروس کرونا موضوعات خاصی در مورد سلامت انسان در روزه داری ماه مبارک رمضان مطرح می شوند که پرداختن به آنها برای امت اسلامی کشور عزیزمان ضروری است. لازم به ذکر است که تبعیت محض از توصیه های ستاد مبارزه با بیماری کرونا لازم و ضروری است. پزشکان متفق القول هستند که نخوردن غذا بطور متناوب مانند روزه داری اسلامی نه تنها عارضه ای در افراد سالم ایجاد نمی کند بلکه سبب تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش پاسخ های التهابی زیان بار و نیز بهبود واکنش بدن در موارد استرس می شود. لذا کلیه افراد سالم کمتر از 65 سال با رعایت موارد زیر می توانند روزه بگیرند: 1- رعایت کلیه توصیه های بهداشتی به منظور پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا مانند رعایت فاصله های اجتماعی، شستشوی مکرر دستها، پرهیز از نزدیک شدن به بیماران کرونایی 2- نوشیدن 8 تا 10 لیوان آب در فاصله افطار تا سحر 3- استفاده از نبولایزر و یا جوشاندن آب در ظروف در باز به منظور مرطوب نگهداشتن نسبی محیط منزل 4- کاهش مصرف چای و قهوه و مواد شیرین و افزایش مصرف سبزیجات و میوه جات در فاصله افطار تا سحر 5- پرهیز از محیط های گرم و خشک.  

در افراد سالمند (65 سال و بیشتر)، عوامل مساعد کننده ابتلا به بیماری کرونا به ویژه دیابت قندی، افزایش فشار خون ، چاقی مفرط، بیماریهای قلبی-عروقی، سرطان و بیماریهای مزمن ریوی شایع می باشند و در صد قابل توجهی از سالمندان به علت کمی مراقبتهای سلامت، از وجود این بیماریها در خود بی اطلاعند. از طرف دیگر براساس شناخت کنونی ما از ویروس کرونا جدید به‌نظر می‌آید که افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نظیر فشار خون بالا، بیماری قلبی، سرطان یا دیابت بیش از دیگران درمعرض ابتلای شدید به کووید ۱۹ هستند. نظر به اینکه در افراد مسن  ابتلا به این ویروس ممکن است باعث نوع شدید بیماری شود لذا با احتمال ضرر برای آنها ، توصیه میشود که در بحران کرونا آنهایی که مطمئن نیستند روزه برای آنها ضرر ندارد احتیاطا از انجام این فریضه الهی پرهیز نموده و آنرا پس از اطمینان از اتمام همه گیری این بیماری قضا نمایند، مگر اینکه با نظر پزشک متخصص اطمینان از بی ضرر بودن روزه برای آنها حاصل شود.   

افراد دچار لاغری بسیار شدید و چاقی مفرط نیز در فاصله گذاریهای و رعایت توصیه های بهداشتی احتیاط بیشتری نمایند. بیماری دیابت عامل مساعد کننده عمده برای ابتلا به ویروس کرونا است و لذا توصیه می شود فقط آن گروه از بیماران دیابتی اقدام به روزه داری نمایند که سن کمتراز 65 سال داشته ، تحت درمان با رژیم غذایی یا متفورمین، آکاربوز، گلوتازون و گروه گلیپتین ها(مهار کننده های (DDP-4 بوده، قند خون ناشتای کمتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر و یا هموگلوبولین A1c کمتر از 7 دارند، آموزش پذیر و متعهد به پایش منظم قند خون هستند و  اصول حفاظتی و پیشگیری توصیه شده ستاد بحران کرونای کشوری را به دقت رعایت می نمایند.  

بیماران دچار فشارخون در صورتی روزه بگیرند که فشار خون آنها در کنترل مطلوب یعنی فشار بالا ( سیستولیک) کمتر از 140 میلیمتر جیوه و فشار پائین(دیاستولیک) کمتر از 80 میلیمتر جیوه باشد.

بیمارانی که پیوند اعضاء شده اند نباید روزه بگیرند. روزه گرفتن برای بیماران پیوند قرنیه بلامانع است.  

در بیمارانی که مبتلا به سایر بیماریها هستند روزه داری در شرایط بحران ویروس کرونا متفاوت از سالهای دیگر نیست و در موارد خاص با نظر پزشک متخصص اقدام نمایند.

در مورد بیمارانی که مبتلا به ویروس کرونا شده و بهبود یافته اند توصیه می شود حداقل تا 6 هفته پس از بهبودی اقدام به روزه داری نکنند.

روزه داری در بحران ویروس کرونا        

مقـــدمه:

اسلام آوردن در مذهب تشیع مستلزم پذیرفتن اصول اعتقادی دین یعنی توحید ، نبوت ، معاد، عدل و امامت است. شریعت اسلام برای مسلمان معتقد، برنامه های عملی تعیین کرده که فروع دین نامیده می شوند. روزه یکی از ارکان پنجگانه اسلام است که هدف اصلی از آن نیت و قصد قربت و نزدیکی به خداوند متعال می باشد. از جمله هدف های دیگر روزه، سلامت و تندرستی جسم، تقوی و پرهیزکاری است. روزه داری در ماه مبارک رمضان یک فریضه واجب برای تمام مسلمانان مکلف است، در سال جاری علاوه بر بیماران و مسافرینی که از روزه داری معذورند، با توجه به بحران ویروس کرونا موضوعات خاصی در مورد سلامت انسان در روزه داری ماه مبارک رمضان مطرح می شوند که پرداختن به آنها برای امت اسلامی کشور عزیزمان ضروری است و بر دانشمندان و پزشکان مسلمان که باور دینی ، ایمان و نیز تخصص والای پزشکی دارند تکلیف است که دستورالعمل ها و توصیه های علمی خود را برای جامعه در ارتباط با ادای این فریضه الهی در بحران کنونی مشخص نمایند.

  پیشگیری از ابتلا به کرونا ویروس:

 مراکز کنترل بیماری و پیشگیری از بیماری  روش‌های بهداشتی صحیح زبر را توصیه  می‌کنند:

1. شستشوی مکرر دستها با آب و صابون حداقل به مدت 20 ثانیه ویا مایع و ژل های ضد عفونی کننده الکلی چندین بار در روز
2. مصرف مایعات بطور مکرر تا با شستشوی دهان ویروس های موجود در آن به دستگاه گوارش برسند، زیرا اسید معده باعث نابودی ویروس می گردد.
3. مصرف سبزیجات و میوه جات پس از شستشو با مواد ضدعفونی کننده مخصوص که باعث تقویت سیستم ایمنی می شوند.  
4. سرفه کردن در قسمت داخلی آرنج یا دستمال کاغذی و استفاده از ماسک  در صورت احساس بیماری
5.  حتی وقتی بیمار نیستید در خانه بمانید و خود را قرنطینه کنید و  از حضور در شلوغی‌ها پرهیز نمائید،  مگر اینکه واقعاً لازم باشد بیرون بروید.
6. حفظ فاصله‌ در جامعه بخصوص از فردی که سرفه یا عطسه می‌کند( حداقل قاصله 1 الی 2 متری و یا به اندازه دستان باز در دوطرف بدن).
7. پرهیز از لمس چشمان، بینی و دهان با دستان آلوده و رعایت مناسب بهداشت شخصی.
8. ایجاد رطوبت نسبی در محیط زندگی ( با دستگاه نبولایزر و یا جوشاندن آب در ظروف در باز) تا از خشک شدن مخاط بینی و مجاری تنفسی جلوگیری شود.

تاثیر گرسنگی بر سیستم ایمنی بدن:

گرسنگی طولانی مدت (بیش از 36 ساعت) سیستم ایمنی بدن را تضعیف نموده و در بحران عفونت کرونا ویروس ممکن است با اختلال در قدرت دفاعی بدن، فرد را مستعد ابتلا به بیماری نموده و بر شدت بیماری نیز بیفزاید. در گرسنگی متناوب از جمله روزه داری اسلامی که 12 تا 18 ساعت بطول می انجامد، روزه داری صحیح و رعایت رژیم غذایی مناسب در وعده های سحر و افطار، با تقویت ایمنی بدن، کاهش پاسخ های التهابی زیان بار و بهبود واکنش بدن در شرایط استرس همراه است. .

تاثیر روزه داری بر میزان آب بدن:

تغییرات آب بدن به دنبال روزه داری در ماه مبارک رمضان در افراد با وزن طبیعی، اندک می باشد.  بطور کلی پارامترهایی همچون حجم ادرار، اسمولالیته سرم و ادرار، مواد محلول و دفع الکترولیتها در روزه داری در حد طبیعی باقی مانده و ممکن است بر حسب فصول مختلف سال تغییرات اندکی نشان دهند ولی همه این تغییرات در حدود طبیعی هستند و سبب کاهش آب بدن نمی شوند.  

توصیه روزه داری در ماه رمضان سال 1399 برای افراد سالم:

کلیه افراد سالم کمتر از 65 سال می توانند با رعایت موارد زیر به انجام این وظیفه الهی مبادرت نمایند. زیرا روزه داری برای آنها زیان آور نیست:

1. در فاصله سحر تا افطار با نوشیدن 8 تا 10 لیوان آب از بروز دهیدراتاسیون بدن ( کم شدن آب بدن)در طول روزه داری جلوگیری نمایند.
2. به منظور پیشگیری از بروز خشکی مخاط بینی و مجاری تنفسی ایجاد رطوبت نسبی در محیط زندگی ضروری است

( استفاده از نبولایزر و یا جوشاندن آب در ظروف در باز).

3. از نوشیدن زیاد چای و یا قهوه و مواد شیرین به هنگام افطار و سحر خود داری نمایند.
4. در فاصله افطار تا سحر از سبزیجات و میوه جات به اندازه کافی استفاده نمایند.
5. در ساعات و روزهایی که هوا گرم و خشک می باشد حتما در خانه بمانندو محیط منزل را مرطوب نگهدارند. 

در افراد سالمند (65 سال و بیشتر) عوامل مساعد کننده ابتلا به بیماری کرونا به ویژه دیابت قندی، افزایش فشار خون ، بیماریهای قلبی-عروقی، سرطان و بیماریهای مزمن ریوی شایع می باشند و در صد قابل توجهی از سالمندان به علت کمی مراقبتهای سلامت، از وجود این بیماریها در خود بی اطلاعند. از طرف دیگر براساس شناخت کنونی ما از ویروس کرونا جدید به‌نظر می‌آید که افراد سالمند و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نظیر فشار خون بالا، بیماری قلبی، سرطان یا دیابت بیش از دیگران درمعرض ابتلای شدید به کووید ۱۹ هستند. نظر به اینکه در افراد مسن ابتلا به این ویروس ممکن است باعث نوع شدید بیماری شود لذا با احتمال ضرر برای آنها، توصیه می شود در صورتیکه دسترسی به پزشک ندارند علاوه بر رعایت توصیه های بهداشتی به منظور پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا آنهایی که مطمئن نیستند روزه برای آنها ضرر ندارد احتیاطا از انجام این فریضه الهی پرهیز نموده و آنرا پس از اطمینان از اتمام همه گیری این بیماری قضا نمایند، مگر اینکه با نظر پزشک متخصص اطمینان از بی ضرر بودن روزه برای آنها حاصل شود.

افراد دچار لاغری بسیار شدید و چاقی مفرط نیز در فاصله گذاریها و رعایت توصیه های بهداشتی احتیاط بیشتری نمایند. در این افراد ممکن است قدرت دفاعی بدن تضعیف شده باشدو ابتلای به بیماریها سریعتر اتفاق افتد.  افرادی که میانه توده بدنی کمتر ازKg/m² 5/18 دارند خیلی لاغر و آنهایی که نمایه توده بدنی بیشتر از Kg/m² 40 دارند دچار چاقی مفرط می باشند. وزن تقسیم بر مجذور قد (به متر) مساوی نمایه توده بدنی است. مثلا برای فردی که 66 کیلوگرم وزن و 170 سانتیمتر قد دارد، نمایه توده بدنی وی 66 تقسیم بر عدد 7/1 به توان 2  یعنی Kg/m² 8/22 است.

روزه داری در افراد دیابتی:

در مورد بیماران مبتلا به دیابت قندی، در محیط هیپر گلیسمی عملکرد سیستم ایمنی دچار اختلال میشود. بنابراین بیماران زیر که در گروه پر خطر قرار می گیرند روزه بر آنها واجب نیست:

1. تمام بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 که تحت درمان با انسولین هستند.
2. بیماران دیابتی خوب کنترل نشده
3. بیماران دیابتی 65 سال و مسن تر
4. بیماران دیابتی با عوارض مزمن و پیشرفه دیابت از جمله عوارض کلیوی، چشمی، قلبی-عروقی و پای دیابتی   

تنها به بیماران دیابتی با سن کمتراز 65 سال که تحت درمان و مراقبت نزدیک پزشک باشند( با رژیم غذایی یا متفورمین، آکاربوز، گلوتازون و گروه گلیپتین ها (مهار کننده های DDP-4 ) درمان می شوند، قند خون ناشتای کمتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر و یا هموگلوبولین A1c کمتر از 7 دارند)، آموزش پذیر و متعهد به پایش منظم قند خون هستند و اصول حفاظتی و پیشگیری توصیه شده ستاد بحران کرونای کشوری را به دقت رعایت می نمایند، توصیه میشود که این فریضه الهی را بجا آورند.

 بیماران دچار فشارخون  در صورتی روزه بگیرند که فشار خون آنها در کنترل مطلوب یعنی فشار بالا ( سیستولیک) کمتر از 140 میلیمتر جیوه و فشار پائین(دیاستولیک) کمتر از 80 میلیمتر جیوه باشد.

بیمارانی که پیوند اعضاء شده اند نباید روزه بگیرند. روزه گرفتن برای بیماران پیوند قرنیه بلامانع است.

در بیمارانی که مبتلا به سایر بیماریها هستند روزه داری در شرایط بحران ویروس کرونا متفاوت از سالهای دیگر نیست و در موارد خاص با نظر پزشک متخصص اقدام نمایند.

در مورد بیمارانی که مبتلا به ویروس کرونا شده و بهبود یافته اند توصیه می شود حداقل تا 6 هفته پس از رفع علائم بیماری اقدام به روزه داری نکنند.  

برای مطالعه بیشتر 

1. پزشکان و صاحبان حرف پزشکی به کتاب زیر مراجعه نمایند:

      مولفین: اساتید دانشگاه های علوم پزشکی کشور، کتاب جامع روزه داری و سلامت ، محل انتشار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، محل چاپ نقش جوهر، سال چاپ 1398

2. عموم جامعه می توانند به کتاب زیر مراجعه نمایند:

      مولفین: اساتید دانشگاه های علوم پزشکی کشور، مسائل پزشکی روزه داری  200 پرسش و پاسخ، محل انتشار     دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، محل چاپ نقش جوهر، سال چاپ 1398

   هر دو کتاب در سایت پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم شهید بهشتی به آدرس زیر موجود است:

www.endocrine.ac.ir

روزه داری برای صاحبان حرف پزشکی در بحران کرونا

کار طاقت فرسا، فشار کاری، و ساعات طولانی خدمت رسانی در چنین شرایط بحرانی باعث بروز اضطراب عصبانیت، احساس خستگی و احساسات منفی در کادر درمانی و مراقبتی بویژه در بیمارستانها می شود. استرس حاصل از این پی آمدها ممکن است باعث مساعد شدن زمینه برای ابتلا به ویروس کرونا در این قشر دلسوز و متعهد گردد. معهذا روزه داری ماه مبارک رمضان برای همه افراد سالم نه تنها بی ضرر است بلکه با کاهش پاسخ های التهابی زیان بار باعث بهبود واکنش بدن در برابر استرس می شود و لذا انجام فریضه روزه در ماه مبارک رمضان برای آنهایی که معذور از روزه داری نیستند بلامانع است و رعایت اصول زیر بسیار ضروری است:

1. رعایت اصول و توصیه های بهداشتی عمومی و حرفه ای در پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا در طول روزه داری با دقت و حساسیت بیشتری اعمال شود.
2. برای پیشگیری و کاستن استرس و رفع خستگی ناشی از کار، ذکر دعا و نیایش، رژیم غذایی مناسب، خواب کافی، انجام حرکات ورزشی، اجتناب از استعمال دخانیات، و گوش دادن به موسیقی آرامش بخش مفید می باشند.
3. جهت تقویت سیستم ایمنی بدن در طول روزه داری، در وعده های سحر و افطار و همچنین بین افطار تا سحر از انواع سبزیجات و میوه جات که حاوی آب و فیبر کافی هستند و همچنین سایر منابع غذایی غنی از آهن، روی، ویتامین های گروهB  و ویتامین D مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی چرب، لبنیات، زرده تخم مرغ، حبوبات، غلات کامل، تنقلاتی مثل پسته، بادام، فندق بی نمک و گردو استفاده شود.
4. ازخوردن غذاهای چرب و شور مانند انواع تنقلات شور، انواع کنسروها، سوسیس و کالباس به دلیل تحریک سیستم ایمنی بدن خود داری شود.
5. مصرف مایعات کافی از جمله نوشیدن 8 تا 10 لیوان آب بین وعده افطار تا سحر بسیار مفید است.
6. محیط کار و منزل با رطوبت نسبی تنظیم شود واز اقامت در محیط های گرم وخشک احتراز شود.

مقـــدمه:

اسلام آوردن در مذهب تشیع مستلزم پذیرفتن اصول اعتقادی دین یعنی توحید ، نبوت ، معاد، عدل و امامت است. شریعت اسلام برای مسلمان معتقد، برنامه های عملی تعیین کرده که فروع دین نامیده می شوند. روزه یکی از ارکان پنجگانه اسلام است که هدف اصلی از آن نیت و قصد قربت و نزدیکی به خداوند متعال می باشد. از جمله هدف های دیگر روزه، سلامت و تندرستی جسم، تقوی و پرهیزکاری است. روزه داری در ماه مبارک رمضان یک فریضه واجب برای تمام مسلمانان مکلف است، در سال جاری علاوه بر بیماران و مسافرینی که از روزه داری معذورند، با توجه به بحران ویروس کرونا موضوعات خاصی در مورد سلامت انسان در روزه داری ماه مبارک رمضان مطرح می شوند که پرداختن به آنها برای امت اسلامی کشور عزیزمان ضروری است و بر دانشمندان و پزشکان مسلمان که باور دینی ، ایمان و نیز تخصص والای پزشکی دارند تکلیف است که دستورالعمل ها و توصیه های علمی خود را برای جامعه در ارتباط با ادای این فریضه الهی در بحران کنونی مشخص نمایند.

کروناویروس‌ها  ( Coronaviruses) خانواده بزرگی از ویروس‌ها  هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌های شدیدتری همچون سارس، مرس و کووید ۱۹ را شامل می‌شود.   کروناویروس‌ها دردهه ۱۹۶۰ کشف شدند.  این ویروس به‌طور طبیعی در پستانداران و پرندگان شیوع پیدا می‌کند، با این حال تاکنون هفت کروناویروس منتقل شده به انسان، کشف شده‌است. آخرین نوع آن‌ها، کرونای جدید، در دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین با همه‌گیری در انسان شیوع پیدا کرد. در این تاریخ برای اولین بار در شهر ووهان چین مردم بدون علت مشخصی دچار ذات الریه شدند که درمانهای موجود نیز موثر نبوده و تعداد قابل توجه ای از مبتلا یان دچارمرگ شدند. علت بیماری نوع جدیدی از کرونا ویروس بود که در بدن حیوانات ازجمله خفاش ها وجود دارد. مصرف خفاش بعنوان یک ماده غذایی در این منطقه از چین رواج داشته و از نخستین افرادی که به این بیماری مبتلا شده بودند دو سوم آنها از بازار عمده فروشی غذاهای دریایی که در آن حیوانا ت زنده نیز بفروش می رسیدند خرید داشتند.

ویروس‌های کرونا می‌توانند حیوانات و انسان‌ها را آلوده کنند. از 40 گونه   مختلف خانواده کروناویروس، تاکنون هفت گونه منتقل شده به انسان کشف شده است که موجب بروز بیماریهایی همچون سرما خوردگی در انسان می‌گردند. برخی از کروناویروس‌ها به دستگاه گوارش حمله می‌کنند  و علائم خود را در روده و معده افراد نمایان می سازند.  ابتلا به ویروس کرونا  در بیشتر افراد معمولا با سرماخوردگی ملایمی همراه است. اما سه گونه از ویروس کرونا می توانند با انتشار به ریه ها باعث عفونت شدید و پنومونی مرگ آور شوند:  1- نشانگان تنفسی حاد یا سارس   (Severe Acute Respiratory Syndrome:  SARS)   2- بیمــاری مـرس (سندرم تنفسی کشـنده خـاورمیانه ) Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus: MERS  و3-  بیماری کووید 19 یا ویروس کرونای جدید که در اواخر سال 2019 میلادی از چین شروع شده و با گسترش به تقریبا تمام نقاط جهان بصورت پاندمی در آمده است.   

در ایران، در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۸، به دنبال فوت ۲ بیمار با عوارض تنفسی در بیمارستان کامکار قم اولین موارد از کرونای جدید مورد شناسایی قرار گرفتند.

ویروس کرونا از طریق قطرات بزاق یا ترشحات بینی که از طریق عطسه و سرفه توسط افراد مبتلا در هوا پخش می شود دیگران را که در تماس نزدیک با او هستند آلوده می کند.در اثر عطسه قطرات مایع حاوی ویروس از بینی خارج می شوند. قطرات درشت سریعا تا حداکثر به فاصله 2 متری از فرد و قطرات ریزتر به فاصله 6 تا 8 متری اطراف فرد پخش میگردند و بر روی سطوح مختلف و اشیاءرسوب می کنند. بر حسب نوع سطوح مختلف، درجه حرارت و رطوبت محیط ویروس کرونا ممکن است از چند ساعت تا چندین روز در محیط باقی بماند. تماس این سطوح آلوده و مالیدن دستها به صورت می تواند ویروس را به بدن فرد منتقل نماید.

اغلب افراد مبتلا به این ویروس دچار علائم تنفسی خفیف تا متوسط گردیده و بدون نیاز به اقدامات درمانی اختصاصی بهبود می یابند. دوره کمون بیماری 6 تا 8 روز بوده سپس بیمار وارد مرحله علامت دار بیماری می شود که بین یک تا دوهفته به طول می انجامد.  علایم بیماری شامل تب، احساس خستگی، سرفه های خشک و گاهی مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس، گلودرد ، درد بدن ، احتقان بینی ،آبریزش بینی، سوزش حلق و اسهال است.  کاهش حس بویایی و چشایی نیز در مبتلایان به این ویروس از انگلستان ذکر شده است. این علائم معمولا خفیف بوده و بتدریج در طی یک تا دو هفته ازبین میروند. برخی از مبتلایان هیچگونه علائمی ندارند. 80 درصد بیماران خود بخود بهبود می یابند. از هر 6 بیمار مبتلا یک نفر ممکن است دچار بیماری شدید شده و مشکل تنفسی حاد پیدا کند. افراد مسن، بیماران مبتلا به دیابت قندی، بیماریهای مزمن ریوی و قلبی- عروقی و سرطان بیشتر از سایر افراد در معرض بیماری شدید بوده و ممکن است بعلت پنومونی شدید دچار نارسایی تنفسی و مرگ و میر شوند.

  پیشگیری از ابتلا به کرونا ویروس:

 مراکز کنترل بیماری و پیشگیری از بیماری  روش‌های بهداشتی صحیح زبر را توصیه  می‌کنند:

1. شستشوی مکرر دستها با آب و صابون حداقل به مدت 20 ثانیه ویا مایع و ژل های ضد عفونی کننده الکلی چندین بار در روز
2. مصرف مایعات بطور مکرر تا با شستشوی دهان ویروس های موجود در آن به دستگاه گوارش برسند، زیرا اسید معده باعث نابودی ویروس می گردد.
3. مصرف سبزیجات و میوه جات پس از شستشو با مواد ضدعفونی کننده مخصوص که باعث تقویت سیستم ایمنی می شوند.  
4. سرفه کردن در قسمت داخلی آرنج یا دستمال کاغذی و استفاده از ماسک  در صورت احساس بیماری
5.  حتی وقتی بیمار نیستید در خانه بمانید و خود را قرنطینه کنید و  از حضور در شلوغی‌ها پرهیز نمائید،  مگر اینکه واقعاً لازم باشد بیرون بروید.
6. حفظ فاصله‌ در جامعه بخصوص از فردی که سرفه یا عطسه می‌کند( حداقل قاصله 1 الی 2 متری و یا به اندازه دستان باز در دوطرف بدن).
7. پرهیز از لمس چشمان، بینی و دهان با دستان آلوده و رعایت مناسب بهداشت شخصی.
8. ایجاد رطوبت نسبی در محیط زندگی ( با دستگاه نبولایزر و یا جوشاندن آب در ظروف در باز) تا از خشک شدن مخاط بینی و مجاری تنفسی جلوگیری شود.

تاثیر گرسنگی بر سیستم ایمنی بدن:

گرسنگی طولانی مدت (بیش از 36 ساعت) سیستم ایمنی بدن را تضعیف نموده و در بحران عفونت کرونا ویروس ممکن است با اختلال در قدرت دفاعی بدن، فرد را مستعد ابتلا به بیماری نموده و بر شدت بیماری نیز بیفزاید. در گرسنگی متناوب از جمله روزه داری اسلامی که 12 تا 18 ساعت بطول می انجامد، روزه داری صحیح و رعایت رژیم غذایی مناسب در وعده های سحر و افطار، با کاهش پاسخ های التهابی زیان بار و تنظیم پاسخ های ایمنی در بدن توام می باشد و واکنش سلول های بدن را در شرایط استرس بهبود می بخشد. علیرغم کاهش فاکتورهای التهابی، فعالیت سلول های ایمنی و ترشح عواملی همچون ایمیونو گلوبولین های مخاطی در طی روزه داری افزایش می یابد. در مجموع روزه داری باعث تقویت عملکرد اجرایی و افزایش انفجار تنفسی نوتروفیل ها و همچنین افزایش قدرت بیگانه خواری و تعدیل ترشح سایتو کاین ها از ماکرو فاژ ها می گردد.

تاثیر روزه داری بر میزان آب بدن:

تغییرات آب بدن به دنبال روزه داری در ماه مبارک رمضان در افراد با وزن طبیعی، اندک می باشد. بیشتر مطالعات تغییرات شاخص های دهیدراتاسیون شامل هموگلوبین، هماتوکریت و اسمولاریته پلاسما را مورد ارزیابی قرار داده و افزایش آنها را گزارش کرده اند. بطور کلی پارامترهایی همچون حجم ادرار، اسمولالیته سرم و ادرار، مواد محلول و دفع الکترولیتها در روزه داری در حد طبیعی باقی مانده و ممکن است بر حسب فصول مختلف سال تغییرات اندکی نشان دهند.

توصیه روزه داری در ماه رمضان سال 1399 برای افراد سالم:

کلیه افراد سالم کمتر از 65 سال می توانند با رعایت موارد زیر به انجام این وظیفه الهی مبادرت نمایند. زیرا روزه داری برای آنها زیان آور نیست: