شکل گیری تصویر بدنی و نوجوانان تهرانی به چه مولفه های ظاهری اهمیت میدهند

تصوير بدني ساختاري چند بعدي است که شامل ادراک، افکار، احساسات و باورهاي يک فرد نسبت به بدن خود مي باشد. رشد و تکامل جسماني در دوران نوجوانی با رشد سريع قد و وزن، تغييرات اندام ها و همچنين افزايش نياز به انرژي و ساير مواد مغذي همراه است.

به اعتقاد مبانی علوم رفتاری این واژه که اولین بار توسط پاول شیلدر، متخصص مغز و اعصاب اتریشی در سال ۱۹۳۵ در کتاب ظاهر و تمثال بدن انسان عنوان شد، یک عامل محرک در حوزه بهداشت روان خصوصا اختلالات خوردن و همچنین بیماری‌های روحی و روانی مانند اضطراب شدید و حتی افسردگی به شمار میرود.

از آنجايي که تغييراتي که طي دوران بلوغ رخ مي دهند بر شکل، وضعيت وزن و ظاهر نوجوانان اثر مي گذارند، از اين دوران به عنوان مهم ترين و بحراني ترين دوران زندگي جهت شکل گيري تصوير بدني مثبت يا منفي ياد مي شود که بر اساس شواهد موجود يکي از مهم ترين عوامل روانشناختي مرتبط با اضافه وزن و چاقي در دوران نوجواني است. نظر به ارتباط تنگاتنگ تصوير بدني با هنجارهاي اجتماعي و ارزش هاي فرهنگي هر جامعه و محدود بودن اطلاعات موجود در خصوص ابعاد و عوامل مختلف زمينه ساز شکل گيري تصوير بدني منفي مطالعه ای با هدف تبيين فرآيند شکل گيري تصوير بدني در نوجوانان تهراني توسط مرکز تحقیقات تعیین کننده های اجتماعی سلامت پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم انجام شد.

دکتر سارا جلالی فراهانی، مجری اصلی این طرح گفت داده هاي اين مطالعه کیفی، از طريق برگزاري بحث هاي گروهي نيمه ساختار يافته با 84 نوجوانان 18-15 ساله جمع آوري گرديد. وی افزود مشاركت كنندگان اين مطالعه از بين دانش آموزان دختر و پسر مشغول به تحصيل در مقطع متوسطه دوم مدارس واقع در شمال و جنوب شهر تهران و از خانواده هايي با سطح درآمد، تحصيلات و ويژگي هاي فرهنگي و مذهبي متفاوت، انتخاب شدند. جلالی اضافه کرد بر اساس يافته هاي مطالعه حاضر، تصور نوجوانان از بدنشان تحت تاثير ادراکي که از ويژگي هاي جسماني خود داشتند، قرار داشت که متمرکز بر دو ويژگي اصلي شامل ظاهر جسماني فرد و عملکرد جسماني او بود. این متخصص سلامت جامعه خاطرنشان کرد که ظاهر جسماني فرد در برگيرنده ويژگي هاي ظاهري سر و صورت و بدن فرد بوده و عملکرد جسماني فرد در برگيرنده دو ويژگي توانايي و سلامت جسماني فرد (در دختران و پسران) و تن صدا (عمدتا در پسران) بود. وی در ادامه توضیح داد ويژگي هاي سر و صورت شامل ویژگی های اجزای صورت، شکل و فرم صورت و مو و ويژگي هاي بدن شامل اندازه بدن، شکل و فرم بدن و ساختار اسکلتی بود.

به گفته این محقق عالی خصوصیات مطلوب سر و صورت که نوجوانان به آنها اشاره مي کردند شامل داشتن چشم‌هاي درشت، چشم‌هاي رنگي، دندان‌هاي سفيد و مرتب، لب‌هاي حجيم، بيني کوچک و رو به بالا، پوست صاف و روشن، گونه هاي برجسته، فک زاویه دار، صورت طبيعي، موهاي پرپشت و بلند و مژه‌هاي بلند بود. دکتر جلالی فراهانی در توضیح بیشتر گفت تمرکز بر ويژگي‌هاي صورت در اظهارات دختران مشهود تر از پسران  بود، به اين معني که ويژگي هاي چهره در تصوير بدني دختران از اهميت بيشتري برخوردار بود و یادآور شد مهم ترين شاخصه های جسماني که مکررا در نقل قول هاي نوجوانان مورد اشاره قرار مي گرفت با اندازه بدن، شکل و ساختار اسکلتي آن مرتبط بودند.

به گفته مجری طرح، در ميان ويژگي هاي بدن، اشاره به آن دسته از ويژگي‌هايي که اندازه آن را منعکس مي‌کردند از جمله وزن و قد، در اظهارات نوجوانان برجستگی بیشتری داشت که حاکي از اهميت اندازه و سايز بدن در ادراک تصوير بدني نوجوانان ايراني است. علاوه بر اندازه بدن، نوجوانان به ويژگي هاي مرتبط با شکل و فرم بدن نيز اشاره مي نمودند. در اين راستا، تعداد قابل توجهي از دختران، از انحناهاي زنانه به عنوان يکي از ويژگي هاي بدن ايده آل ياد مي کردند، همچنین اکثر پسران و تعداد کمي از دختران داشتن بدن عضلاني را از ویژگی های مهم یک بدن ايده آل مي دانستند. علاوه بر این نوجوانان به اهمیت ويژگي هاي مرتبط با ساختار اسکلتي بدن نيز اشاره مي کردند که از ميان اين ويژگي ها، دختران به طول گردن، برجسته بودن استخوان ترقوه و زاويه زانوها و پسران به عريض بودن شانه ها و هر دو گروه دختران و پسران به مشکلات وضعیتی بدن (قوز) اشاره مي نمودند.

صرف نظر از شاخص هاي ذکر شده که عمدتاً به ظاهر بدن نوجوانان اشاره مي‌نمودند، یافته های مطالعه نشان داد که تعداد قابل توجهي از شرکت‌کنندگان به عملکرد جسماني بدنشان به عنوان جنبه‌ مهم تاثير گذار ديگري بر تصوير بدنیشان اشاره مي نمودند که عمدتا متمرکز بر سلامت جسماني، توانايي جسماني و تن صداي آنها بود.

این محقق اعتقاد دارد اطلاعات حاصل از این پژوهش بينش جامعي را در رابطه با ويژگي‌هاي جسماني که ذهن نوجوانان ايراني را به خود مشغول مي نمود و بر ادراک تصوير بدني آنها تأثير مي‌گذاشت، ارائه کرده است. وی  متذکر میشود که لحن منفي در اظهارات نوجوانان شرکت‌کننده در اين مطالعه مشهود بود که میتواند نشان‌ دهنده سطح بالاي نارضايتي نوجوانان از بدنشان باشد و ضرورت ارتقاي تصوير بدني مثبت در مداخلات آتي را برجسته مي‌کند.

دکتر جلالی فراهانی در پایان گفت یافته‌های کنونی نشان داد که علاوه بر ویژگی‌هایی متمرکز بر ظاهر بدن و جنبه‌های زیبایی‌شناختی آن، عملکرد جسمانی یکی دیگر از مؤلفه‌های اصلی تصویر بدنی درک‌شده توسط نوجوانان است. از آن جایی که سلامت و توانايي جسماني نوجوانان با سطوح فعاليت بدني و آمادگي جسماني بدن مرتبط هستند، اين يافته مويد اهميت تشويق و تسهيل مشارکت در برنامه هاي فعاليت بدني به عنوان راهبردي براي بهبود تصوير بدني، به ويژه در پسران اين گروه سني میباشد.