مراسم بیست و پنجمین سال مطالعه قند و لیپید تهران

توسعه در علوم پزشکی بدون پژوهش امکان‌پذیر نیست و مهم‌ترین و موثرترین نوع این پژوهش‌ها که منجر به تعیین شاخصه‌های تشخیصی و راهبردهای درمانی موثر می‌شود مطالعاتی است که مبتنی بر جمعیت انجام شده باشد. مطالعه فرامینگهام با بیش از 75 سال سابقه شاخص‌ترین این دسته از مطالعات است که مبنای تصمیم‌سازی مراجع اجرایی و تولید علم در حوزه علوم پزشکی بوده است.

در آغاز دهه هفتاد شمسی محققان علوم پزشکی دریافتند که اطلاعات کافی در خصوص بیماری‌های غیرواگیر در سطح کشور وجود ندارد و همین امر موجب شد تا مطالعه قند و لیپید تهران (TLGS) از سال 1377 با همت دکتر فریدون عزیزی، استاد ممتاز علوم پزشکی کشور، و توسط مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طراحی و راه‌اندازی شود. در این مطالعه جمعیت 15 هزار نفری از شرق تهران انتخاب شدند که عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در ایشان و به تدریج طی 25 سال، نسل‌های بعدی ایشان مورد ارزیابی و ثبت قرار گرفت. مجموع اطلاعات به دست آمده از این مطالعه منجر به نگارش بیش از هزار مقاله علمی، چندین طرح تحقیقاتی مرتبط و راهنمای برنامه‌ریزان عرصه سلامت جامعه گردیده است. این مطالعه همچنین با جمع‌آوری داده‌های ژنتیکی افراد موجب بازخوانی ژنوم ایرانیان شده که باعث دستیابی به مرزهای دانش و ارتقاء علمی کشور در این حوزه می‌گردد.

مجموع اطلاعات این پروژه ارزشمند به تعبیر مشاور سازمان بهداشت جهانی به مثابه معدنی از طلا که می‌تواند در زمینه‌های مختلف پزشکی از ظرفیت‌سازی نیروی انسانی گرفته تا راهبردهای ارتقاء سلامت تا سالیان دراز بسترهای مناسب ایجاد کند.

بیست و دوم مهر ماه 1402 مراسم بیست و پنجمین سال اجرای این طرح در پژوهشکده علوم غدد درون‌ریز و متابولیسم برگزار شد. در این مراسم ابتدا دکتر فریدون عزیزی رئیس پژوهشکده و مبتکر این طرح طی سخنانی ابتدا به توضیح در مورد مطالعات طولی و ویژگی‌های آن پرداخت و سپس اهداف و روش اجرای مطالعه قند و لیپید تهران را تشریح کرد. دکتر عزیزی سپس با ذکر برخی از نتایج طرح نظیر ترسیم هرم غذایی تهرانی‌ها و نیز تعیین شیوع برخی بیماری‌ها و عوامل خطر، توضیحاتی در مورد مداخلات انجام شده و نتایج درخشان آن با حداقل امکانات و منابع موجود داد. وی در ادامه دستاوردها و پروژه‌های کم نظیر مشتق از TLGS مانند مطالعه تیروئید تهران و همچنین پروژه ژمیران را نام برد که می‌تواند زمینه‌ساز راه‌اندازی پزشکی فرادقیق در کشور باشد. ریاست پژوهشکده به دنبال سخنرانی خود استنادات به مقالات منتج از TLGS و توجهات بین‌المللی به آن را خاطر نشان کرد و سپس به میزان ترجمان دانش به مفهوم ارائه مطالب علمی در قالب متون قابل استفاده برای مخاطبان عام در رسانه‌ها اشاره کرد.

برون داد، پیشبرد دانش و اثرگذاری تحقیقات این مطالعه سه سرفصل انتهایی سخنرانی این چهره ماندگار علوم پزشکی کشور بود که طی آن جزئیات و آمار مربوط به هر کدام را اجمالا ارائه داد. دکتر عزیزی در خاتمه با تاکید بر اینکه TLGS یک سرمایه ملی است و کماکان می‌تواند اطلاعات ذیقیمتی در اختیار سیاستگذاران قرار دهد به صورت تفصیلی و با ذکر نام از دست اندرکاران این طرح از سطوح بالای وزارتی تا سطوح پائین اجرایی قدردانی کرد.

سپس دکتر علیرضا زالی ریاست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در سخنرانی خود با بیان اینکه مطالعات کوهورت ستون فقرات پژوهش در کشورها را تشکیل می‌دهد از مطالعه قند و لیپید تهران به عنوان مطالعه‌ای با تمام ویژگی‌های یک مطالعه کامل یاد کرد. وی با اطلاق واژه Interventional major به این مطالعه گفت مطالعه قند و لیپید تهران به واسطه پیامدهای مداخله‌ای توان تغییر در حوزه سلامت جامعه را دارد. دکتر زالی سپس با یادآوری ترکیب قومیتی، تعداد مدارس، ساختار جمعیتی و مختصات دموگرافیک منطقه 13 تهران، اذعان داشت که نتایج مطالعه بر روی این جمعیت قابلیت تعمیم به کل جمعیت شهری تهران و در برخی موارد کشور دارد و انتخاب این محدوده را یکی از ویژگی‌های برجسته این مطالعه قلمداد کرد.

ریاست دانشگاه ثبات مدیریتی پژوهشکده غدد طی سالیان متمادی را یکی از مولفه‌های اصلی توفیقات آن برشمرد و بر اهمیت استقلال مالی پژوهشکده‌های مشابه در جهت تمرکز زدایی، حذف حلقه‌های بروکراتیک و چالاکی فعالیت‌های آنها تاکید کرد.

در ادامه دکتر زالی با اشاره به برخی از نکات آماری حاصل از پیمایش ملی اظهار کرد بیش از 16 درصد تهرانی‌ها مبتلا به دیابت هستند که تنها یک سوم آنها درمان مکفی دریافت می‌کنند. وی سپس آمارهایی در خصوص شیوع فشارخون بالا، میزان مصرف نمک و میزان مصرف سبزیجات نیز ارائه و از وضعیت موجود ابراز نگرانی کرد.

در ادامه این مراسم که با حضور جمعی از معاونان و هیأت ممیزه دانشگاه، نماینده دفتر نهاد رهبری، اعضا هیأت علمی و محققان برگزار شد از عده‌ای از دست اندرکاران این پروژه با اهدائ لوح تقدیر سپاسگزاری عمل آمد.

در بخش پایانی این مراسم دکتر یونس پناهی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت به ایراد سخنرانی پرداخت. وی با اشاره به مطالعات کوهورت به عنوان بهترین روش پاسخگویی به پرسش‌های حوزه سلامت، از گسترش این مطالعات طی سالیان اخیر در کشور ابزار خرسندی کرد. دکتر پناهی با بیان سه ویژگی Development, Discovery و Delivery به عنوان شاخصه‌های برجسته یک مطالعه کوهورت، مطالعه قند و لیپید تهران را واجد هر سه این ویژگی در سطوح بالا ارزیابی کرد. معاون فناوری و تحقیقات وزارت در ادامه خاطرنشان کرد که گرچه ایران در تولید علم جهان رتبه پانزدهم را دارد ولی در حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم واجد رتبه دهم در جهان است که با اختلاف 5/1 برابری نسبت به ترکیه حائز رتبه نخست منطقه بوده و سبب شده تا یک چهارم تولید علم حوزه اندوکرین در منطقه به ایران تعلق داشته باشد.

این مقام اجرایی در دنباله صحبت‌های خود سرفصل‌هایی نظیر توجه به تاثیرات میکروبیوت‌ها بر بروز چاقی و دیابت، تغییر پارادایم در افزایش بروز سرطان‌های تیروئید به ویژه در خانم‌ها و در مناطق مرکزی کشور، شیوع التهابات حاد تیروئید متعاقب کووید، تغییرات سبک زندگی و افزایش استرس‌ها و تاثیر آن بر بروز سرطان‌ها، کنترل چاقی خصوصا در کودکان و انجام تحقیقات پیشگیرانه جهت تدوین مداخلات لازم و نهایتاً عوامل محیطی مختل کننده سیستم غدد درون‌ریز نظیر کمبود آب، ریزگردها و آلاینده‌ها را به  عنوان برخی نکات مورد نگرانی ذکر کرد و خواستار انجام پژوهش‌هایی در این زمینه‌ها شد.

وی در بخش پایانی سخنان خود با اعلام حمایت از مطالعات اینچنین خواست تا سایر مطالعات مشابه مانند همین طرح، داده‌ها را در اختیار همه محققان قرار دهند و نظیر TLGS بر ترجمان دانش همت داشته باشند. دکتر پناهی گفت در نظر دارد تا با دعوت از دکتر عزیزی در جلسه با روسای دانشگاهها به معرفی این پروژه پرداخته شود و نیز وعده داد تا پیگیر استقلال مالی پژهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی برتر باشد.