تعریف چاقی و تشخیص و تشریح انواع چاقی بر اساس آخرین دستاورد ها

چاقی چیست؟

چاقی یک اختلال پیچیده و چندعاملی است که از برآیند وراثت و شیوه زندگی ایجاد می شود. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، اضافه وزن و چاقی به عنوان تجمع غیرطبیعی یا بیش از اندازه چربی در بدن شناخته شده که سلامت فرد را مختل می کند. چاقی فقط یک نگرانی ظاهری نیست. بلکه یک مشکل پزشکی است که خطر ابتلا به سایر بیماری ها و مشکلات مرتبط با سلامت مانند بیماری قلبی، دیابت، فشار خون بالا و برخی بدخیمی ها را افزایش می دهد. معمولاً چاقی ناشی از عوامل ارثی، فیزیولوژیکی و محیطی از جمله نوع رژیم غذایی، فعالیت بدنی و ورزشی است. تشخیص درست چاقی و شدت آن در درمان و بهبود مشکلات حاصل از آن کمک کننده است.

اما خبر خوب این است که کاهش وزن و چربی بدن می تواند بسیاری از عوارض و بیماری های همراه با چاقی را بهبود بخشد. حتی تغییرات کوچک وزن بدن می تواند تأثیرات بزرگی بر بهبود سلامت فرد داشته باشد. اما هر روشی برای کاهش وزن مناسب نیست و نکته مهم تر این است که حفظ وزن کاهش یافته اهمیت بسیار مهمی در حفظ سلامت فرد دارد. به طوری که حتی عدم اقدام به کاهش وزن کم عارضه تر از نوسانات وزن به دنبال اقدامات درمانی و رها کردن این اقدامات می باشد.

چاقی چگونه تشخیص داده می شود؟

متخصصین امر سلامت معمولا از نمایه توده بدنی (BMI) برای برآورد میزان چربی بدن و تشخیص چاقی استفاده می کنند. نمایه توده بدنی از تقسیم وزن (برحسب کیلوگرم) بر مجذور قد (برحسب متر) محاسبه می شود. به طور کلی، برای طبقه بندی چاقی و اضافه وزن، افراد با شاخص نمایه توده بدنی کم تر از 5/18 کم وزن، بین 25- 5/18 دارای وزن نرمال، بین 9/29-25 مبتلا به اضافه وزن و بیشتر از 30 مبتلا به چاقی می باشند.

باید به این نکته توجه نمود که BMI به طور مستقیم چربی بدن را اندازه‌گیری نمی‌کند. بنابراین، این شاخص برای تمام افراد کاربرد ندارد و نمی توان از BMI برای ورزشکاران حرفه‌ای یا بدنسازان با توده ماهیچه‌ای بالا استفاده نمود. یکی دیگر از محدودیت های BMI این است که توزیع چربی بدن را نشان نمی دهد.

به همین علت، بسیاری از پزشکان علاوه بر وزن و محاسبه نمایه توده بدنی، دور کمر افراد را اندازه گیری می‌کنند که نشانگر وجود یا عدم چاقی شکمی است. دور كمر، فاصله‌ی بین پايين‌ترين دنده و خار ايلياك در فردي است كه با لباس سبك ايستاده و نفس خود را كاملاَ تخليه كرده باشد. در جمعیت ایرانی، اندازه دور کمر 90 سانتی متر یا بیشتر برای تعریف چاقی شکمی به کار برده می شوند. دور كمر مستقل از BMI، اطلاعات بيشتري از خطر ابتلا به بیماری ها و وضعیت سلامت فرد فراهم مي كند.

انواع درجات چاقی چگونه مشخص می شود؟

اضافه وزن و چاقی براساس این که شدت آن چه قدر است، به درجات گوناگون تقسیم بندی می شود. جهت تقسیم بندی شدت چاقی از نمایه توده بدنی استفاده می گردد. براساس تقسیم بندی انجام شده، اگر نمایه توده بدنی در محدوده 9/29-25 باشد، فرد مبتلا به اضافه وزن است. طبق این تقسیم بندی، سه گروه چاقی نیز تعریف شده است، که به این صورت می باشد:

• چاقی درجه 1 (خفیف): نمایه توده بدنی 9/34-30

• چاقی درجه 2 (متوسط): نمایه توده بدنی 9/39-35

• چاقی درجه 3 (شدید): نمایه توده بدنی 40 و بالاتر

به طور خلاصه، طبقه بندی اضافه وزن و چاقی در جدول زیر نشان داده شده است.

چاقی بیمارگونه (morbid obesity) چیست؟

چاقی بیمارگونه یک اصطلاح قدیمی برای چاقی درجه 3 است و با خطرات جدی مرتبط با سلامت فرد در ارتباط می باشد. به این دلیل، به چاقی درجه 3، عنوان بیمارگونه اطلاق می شود.

چاقی چه عوارضی برای بدن دارد؟

چاقی از راه های زیادی بر سلامت بدن تأثیر می گذارد. وزن اضافه می تواند اثرات نامطلوبی بر استخوان ها و مفاصل داشته باشد. سایر اثرات چاقی شامل ایجاد تغییرات بیوشیمیایی در خون که می تواند خطر ابتلا به دیابت، بالا رفتن چربی خون، پرفشاری خون و عمدتا با واسطه این مسائل خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی را در افراد افزایش دهد. به علاوه، می تواند خطر بروز برخی از بدخیمی ها را افزایش دهد. همچنین، چاقی شدید می تواند با اختلال در سلامت روان از جمله ابتلا به افسردگی و اضطراب همراه باشد.

اما خبر بسیار خوب این است که مطالعات نشان داده اند حتی کاهش وزن اندک (5 تا 10 درصد) نیز می تواند خطر بروز بسیاری از این بیماری های مرتبط با چاقی را کاهش دهد.

• تغییرات متابولیکی مرتبط با چاقی

متابولیسم فرآیندی است که کالری را به انرژی مورد نیاز برای انجام عملکردهای بدن تبدیل می کند. زمانی که بدن شما انرژی بیشتری، نسبت به آن چه که مصرف می کند، دریافت نماید، این کالری اضافی به چربی تبدیل و در بافت چربی ذخیره شده و در نتیجه سلول های چربی بزرگ تر می شوند. هورمون ها و سایر ترشحات این سلول های چربی باعث افزایش التهاب در بدن می شوند. التهاب مزمن تأثیرات مضری بر سلامت فرد داشته و در افزایش قند، چربی، و فشار خون نقش دارد.

• چربی اضافی در بدن می تواند تأثیرات مستقیمی بر دستگاه تنفس فرد داشته باشد و بر دستگاه اسکلتی عضلانی فرد نیز فشار وارد نماید. در صورت عدم کنترل چاقی و افزایش بیشتر وزن، این اثرات چاقی ممکن است در بروز آسم، دشواری تنفس در زمان خواب، ساییدگی مفاصل (آرتروز) و تشدید دردهای زانو و کمر، و نیز نقرس، نقش داشته باشد.

اما خبر بسیار خوب این است که کاهش وزن حداقل 10 درصد، همراه با ورزش، می تواند به طور قابل ملاحظه ای دردهای اسکلتی و عضلانی و التهابی مرتبط با چاقی را کاهش داده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.

• تأثیرات مضر و غیرمستقیم چاقی بر بدن شامل:

• با کاهش باروری در زنان و عوارض بارداری همراه است.
• با افسردگی و اختلالات خلق و خو همراه می باشد.
• خطر بروز برخی بدخیمی ها را تشدید می کند. 

مسلم است که با افزایش شدت چاقی خطر بروز هر یک از این عوارض مرتبط با چاقی بیشتر می شود.

دلایل چاقی چیست و چاقی چگونه ایجاد می شود؟

اگرچه تأثیرات ژنتیکی، رفتاری، متابولیک و هورمونی بر وزن بدن وجود دارد، اما چاقی زمانی رخ می‌دهد که کالری بیشتری نسبت به کالری مصرفی از طریق فعالیت‌های عادی روزانه و ورزش دریافت شود. بدن فرد این کالری های اضافی را به صورت چربی ذخیره می‌کند. به طور کلی چاقی معمولاً ناشی از ترکیبی از علل مؤثر شامل ژنتیک و تأثیرات خانوادگی، انتخاب های سبک زندگی مانند رژیم غذایی ناسالم و کم تحرکی، برخی بیماری ها و داروها، مسائل اجتماعی و اقتصادی، سن، و عوامل دیگری مانند بارداری، ترک سیگار، کمبود خواب، استرس و میکروبیوم می‌باشد.  

چگونه از ابتلا به اضافه وزن و چاقی پیشگیری کنیم؟

انتخاب مواد غذایی سالم مانند غلات کامل، میوه ها، سبزی ها ممکن است به کنترل وزن کمک کند. همچنین بسیاری از این مواد غذایی است که برای کنترل وزن مفید می باشند، می توانند به پیشگیری از بیماری های قلبی-عروقی، دیابت و دیگر بیماری های مزمن کمک کنند. در مقابل، غذاها و نوشیدنی هایی که منجر به افزایش وزن می شوند، که در رأس آنها غلات تصفیه شده و نوشیدنی های شیرین قرار دارند، می توانندبه پیشرفت چاقی و بیماری های مزمن مرتبط با چاقی کمک کنند.

سعی کنید غذاهای سالم در دسترس داشته باشید و شیرینی ها و خوراکی های خاص را برای موقعیت های خاص نگه داری نمایید. غذاهای کامل غنی از فیبر بوده و نمایه گلیسمی پایین دارند و مانند تنقلات و خوراکی های فرآوری شده باعث نوسانات قند خون نمی شوند. استفاده از آب، را به عنوان سالم ترین نوشیدنی، جایگرین نوشابه نمایید.

تحرک و فعالیت فیزیکی منظم، به ویژه پیاده روی، و استفاده کم تر از رایانه و تلفن همراه در کنار رژیم غذایی سالم تا حد زیادی می تواند در پیشگیری از ابتلا به اضافه وزن و چاقی نقش داشته باشد. به علاوه، کنترل استرس و خواب کافی موجب می شوند سطوح            هورمون های مرتبط با افزایش وزن در سطح متعادل حفظ شوند.  

جهت به دست آوردن اطلاعات بیشتر به این منابع مراجعه نمایید:

1. Centers for Disease Control and Prevention. Overweight and Obesity. (https://www.cdc.gov/obesity/index.html) Accessed 6/13/2022.

2. National Collaborative on Childhood Obesity Research (NCCOR). A Guide to Methods for Assessing Childhood Obesity. (https://www.nccor.org/tools-assessingobesity-guide/) Accessed 6/13/2022.

3. National Heart, Lung, and Blood Institute. Aim for a Healthy Weight. (https://www.nhlbi.nih.gov/health/educational/lose_wt/index.htm) Accessed 6/13/2022.

4. National Heart, Lung, and Blood Institute. Obesity Hypoventilation Syndrome. (https://www.nhlbi.nih.gov/health/obesity-hypoventilation-syndrome) Accessed 6/13/2022.

5. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Understanding Adult Overweight and Obesity. (https://www.niddk.nih.gov/health-information/weight-management/adult-overweight-obesity) Accessed 6/13/2022.

نویسندگان:

دکتر بهناز عبیری، متخصص تغذیه و رژیم درمانی

دکتر مجید ولی‌زاده، فوق تخصص غدد و متابولیسم