نگاهی به تاریخچه کمبود ید و اقدامات مربوط به آن در جهان

ید یک عنصر شیمیایی از گروه هالو ژنها بوده که در طبیعت موجـــود است.ورود ید موجود در خاک به گیاهان و حیوانات مهمترین روندی است که ید را وارد چرخه غذایی انسان می نماید. مقادیر قابل توجه ید فقط در بعضی انواع غذاهای دریایی وجود دارد و میزان ید در سایر مواد غذایی بسیار متفاوت است. یــــد در سال 1813 میلادی توسط برنارد کورتوآ (Bernard Courtois) فرانسوی  کشف شد.   در آن زمان کشور فرانسه به زمامداری ناپلئون در گیر جنگ بود و نیترات پتاسیم نیز جزء اساسی باروت تفنگ ها محسوب می شد، لذا نیاز به تولید بیشتر این ماده بود. نیترات پتاسیم از کربنات سدیم استخراج می گردید. کربنات سدیم نیز خود از سوزاندن جلبک ها و علف های دریایی که منشا ید هستند، پس از شستشوی خاکستر حاصله با آب بدست می آمد و مواد باقی مانده با اضافه نمودن اسید سولفوریک از بین می رفتند. روزی کورتوآ برای از بین بردن مواد باقی مانده اسید سولفوریک زیادی را به آنها اضافه نمود که نتیجه آن ایجاد ابری از بخار بنفش رنگ متمایل به صورتی بود که پس از سرد شدن بخار، کریستالهای تیره رنگی حاصل گردیدند. کورتوآ تصور نمود که این کریستال ها باید عناصر جدیدی باشند، اما بعلت مشکلات مادی نتوانست مشاهدات خود را پیگیری نماید.، لذا نمونه هایی از این ماده را به دو شیمی دان مشهور آن زمان بنام  Gay-Lussac  و   Marie Ampereتحویل داد تا تحقیقات بیشتری بر روی آن انجام دهند.  

   Gay-Lussac پس از آزمایشاتی بر روی نمونه ها، اعلام نمود که این ماده جدید باید یک عنصر باشد و بعلت داشتن رنگ بنفش بخار ایجاد شده از آن، آنرا آید ( Iode ) نامیدکه از واژه یونانی Iodes یعنی رنگ بنفش مشتق می شود. یکی از شیمی دانان انگلیسی بنام   Humphery Davy نیز آزمایشاتی بر روی این ماده انجام داد و متوجه شد که این ماده شبیه کلرین است. او نامه ای برای انجمن سلطنتی لندن نوشت و اعلام نمود که عنصر جدیدی را کشف نموده است. پس از انتشار این نامه مباحثه بسیاری بین آن دو بر سر اینکه کدامیک ابتدا ید را کشف نموده اند در گرفت. اما سرانجام این دو دانشمند برنارد کورتوآ را بعنوان اولین کاشف این عنصر شیمیایی جدید معرفی نمودند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نـقش يــد در بـدن

ید عنصری اساسی برای بقای انسان است. این ماده غذایی در تولید هورمون های تیروئید ضروری است. هورمون های تیروئید در دوران جنینی، نوزادی، کودکی و نوجوانی در رشد سلول های مغز، رشد و تکامل جسمی و ذهنی نقش بسزایی را ایفا می کنند و نقص ترشح آن ها موجب اختلال در عملکرد سلول های بدن شده و کمبود آنها در این دوره های مهم زندگی باعث کاهش بهره هوشی، اختلال در رشد پسیکوموتور و تاخیر رشد جسمی خواهد شد. کمبود دریافت ید سبب بروز علائم و عوارضی می شود که به مجموعه آنها اختلال های ناشی از کمبود ید (Iodine Deficiency Disorders=IDD) اطلاق می گردد(جدول1).

 

جدول 1: طیف اختلالهای ناشی از کمبود ید (IDD)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گواتر شایع ترین عارضه کمبود ید است. قدیمی ترین گزارش در مورد این پدیده به تمدن های قدیم چینی، هندو و یو نان و رم مربوط میشود. هندوها 2000 سال پیش از میلاد و مصریان 1500 سال پیش از میلاد در پاپیروسهای خود از گواتر یاد نموده اند. قدیمی ترین تصویر شناخته شده از گواتر در کتیبه بودا واقع در پاکستان مربوط به قرن دوم و سوم بعد از میلاد است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اولین بار توصیف گواتر و کرتنیسم در دوران رنسانس صورت گرفت. و فلیکس پلاتر (Felix Platter) در سال 1562 در سفری که به همراه پدرش به منطقه Valais داشت با مشاهده جمعیت منطقه توصیف کلاسیک خود از کرتینیسم را مکتوب نمود.

 

                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

قرن نوزدهم میلادی آغاز کوشش های جدی برای کنترل مشکل گواتر بود. با کشف یــد توسط کورتــوآ در ســال 1813، Coindet در سال 1820 میلادی ترکیب ید برای درمان گواتر را پیشنهاد نمود.  

یــد دار کردن نمک برای اولین بار توسط Boussingoult که ســالها در کلمبیا واقع در آمـریکای جنوبی زنـدگی می کرد پیشنهاد شد.  کاربرد نمکید دار در درمان گواتر اولین بار در سال 1832 میلادی تو سط این شیمی دان فرانسوی مطرح گردید.

در سال 1846 میلادی Prevost با همکاری Maffoni  ایتالیایی  برای اولین بار تئوری نقش کمبود ید در ایجاد گواتر را مطرح نمودند.

اقدامات انجام شده برای پیشگیری و کنترل گواتر  را باید مدیون فعالیت های David Marine    دانست که در سال 1915 اعلام نمود که گواتر آندمیک ساده ترین بیماری شناخته شده قابل پیشگیری است. در همین سال Hunziger پیشنهاد نمود که برای پیشگیری از گواتر در سوئد از نمک ید دار استفاده شود.  بزرگترین کار آزمایی بالینی با نمک ید دار طی سال های 1916 تا 1920 توسط Marine  و Kimball در اکرون واقع در ایالت اوهایو امریکا انجام شد. اقدامات پیشگیرانه با نمک ید دار در سطح وسیع جامعه در سال 1924در میشیگان آمریکا صورت گرفت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاريـخـچه کمبـود يــد در دوران معــاصـر

موفقیت های بدست آمده دوران معاصر در کنترل و پیشگیری از اختلال های ناشی از کمبود ید در سطح جهانی، مدیون تلاشهای جدی و خستگی ناپذیر دکتر John B. Stanbury از دانشگاه ماساچوست آمریکا و یکی از دانشمندان معاصر استرالیایی بنام Basil Hetzel است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دکتر John B. Stanbury در سال 1951 میلادی با تشکیل یک تیم تحقیقاتی مطالعات خود را در ارتباط با کمبود ید در آرژانتین شروع کرد. پس از انتشار نتایج این تحقیقات، Pan American Health Organization و سازمان بهداشت جهانی(WHO) از دکتر Stanbury در خواست نمودند تا پروژه ای را برای کنترل کمبود ید در کشورهای آمریکای جنوبی برنامه ریزی نماید. در این پروژه مطالعات او نشان داد که کودکانی که از مادران دچار کمبود ید در دوران بارداری متولد می شوند،دچار اشکال در یادگیری در سنین مدرسه هستند.

در سال 1970 تیم تحقیقاتی Basel Hetzel استرالیایی نشان دادند که اصلاح کمبود ید قبل از بارداری می تواند از بروز کرتنیسم آندمیک و عوارض حاصله پیشگیری نماید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

وی در سال 1986 بعنوان اولین رئیس دپارتمان تغذیه انسانی(Human Nutrition) نشان داد که کمبود ید باعث تاخیر رشد مغزی در گوسفندان و میمون ها می شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(A) بره تازه متولد شده از گوسفندی که دچار کمبود ید بوده و فاقد پوشش پشمی بدن و تاخیر رشد استخوانی است (B) بره متولد شد ه از گوسفندی که فاقد کمبود ید بوده است.

داستان مبارزه Hetzel با اختلال های ناشی از کمبود ید از سال 1964 از روستاهای مرتفع گینه نو شروع می شود. شناخت بشر از کرتنیسم به قرنها قبل بر می گردد ولی تا قرن 19 میلادی به فراموشی سپرده شد. با مطالعه Hetzel این عارضه نه تنها در گینه نو بلکه در مناطق کوهستانی سایر کشورها از جمله هندوستان و چین نیز گزارش گردید، اما ارتباط آن با کمبود ید هنوز در مرحله تردید بود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مطالعات تیم تحقیقاتی Hetzel در گینه نو ثابت نمود که کمبود ید عامل اصلی گواتر و کرتینیسم بوده که می توان با یک تزریق محلول روغنی یــد دار برای 5 سال از بروزآنها جلوگیری نمود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در سال 1966 میلادی  Hetzelبا همکاری Peter  Pharoah در یک کار آزمایی بالینی دو سو کور در یکی از روستاهای کشور گینه نو، به افراد خانوارها بطور متناوب تزریق محلول روغنی ید دار و سالین تجویز نمودندو برای سه سال آنها را مورد پی گیری قرار دادند. پس از پایان مطالعه Hetzel اعلام نمود که بدون هیچگونه تردیدی تزریق محلول روغنی ید دار قبل از بارداری از بروز اختلال های مغزی کودکان پیشگیری می کند. در سال 1971 میلادی نتایج کار آزمائیهای حیوانی Hetzel نیز ارتباط بین کمبود ید و بروز گواتر و آسیب های مغزی را بعنوان جزیی از یک گروه از بیماریها که با اصلاح کمبود ید قابل پیشگیری هستند تایید نمود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در سال 1983 میلادی Hetzel مجموعه عوارض حاصل از کمبود ید را تحت عنوان « اختلال های ناشی از کمبود ید» یا Iodine Deficiency Disorders=IDD نامید. طیف این اختلالها در سنین مختلف متفاوت است (جدول 1).

در سال 1986 دکتر Hetzel با همکاری دکتر Stanbury و19 دانشمند دیگر علاقمند به کمبود ید و کنترل اختلال های ناشی از آن، از کشورهای پیشرفته ودر حال رشد در شهر Kathmandu  کشور نپال دور هم جمع آمدند و در این گرد همایی یک مجمع غیر انتفایی و غیر دولتی برای پیشگیری و کنترل مستمر کمبود ید در جهان بنام مجمع بین المللی کنترل اختلال های ناشی از کمبود یــد:International Council for Control of IDD=ICCIDD  را بنیان گذاری نمودند.

 چشم انداز (vision) این نهاد: داشتن جهانی عاری از کمبود ید و کودکانی که به توانائیهای شناختی کامل خود دست یافته اند، می باشد.

 رسالت (mission) این نهاد: حمایت از دولتها، ملیت ها و آژانسهای پیشرفته برای در اولویت قرار دادن تعهدات خود در جهت بهبود تغذیه ید جامعه از طریق ارتباط چند جانبه بین تمام مسئولین و دست اندر کاران مرتبط با مقوله کنترل کمبود ید جوامع است.

فعالیت های ICCIDD تحت حمایت های بین المللی استرالیا، کانادا، هلند، آمریکاو حمایت های مالی سازمان UNICEF  و بانک جهانی قرار دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دکتر Stanbury از آمریکا بعنوان رئیس، دکتر V.Ramalingaswam از هندوستان بعنوان نایب رئیس، دکتر Bsel Hetzel  از استرالیا بعنوان مدیر اجرایی، دکتر John Dunn از آمریکا بعنوان منشی و دکتر Medeiros Neto  از برزیل ، دکتر  T. MA از چین و دکتر C.Thilly از بلژیک بعنوان اعضائ کمیته انتخاب گردیدند

 

                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          دکتر John Dunn                دکتر V. Ramalingaswa

                                                                            

 

 

 

 

 

 

 

دکتر Basel Hetzel ، دکتر John Dunn و دکتر John B. Stanbury در مراسم افتتاحیه ICCIDD

در شهر Kathmandu کشور نپال 

    

پس از دکتر John B. Stanbury ریاست ICCIDD به دکتر Basel Hetsel واگذار شد و دکتر John Dunn نیز به مدت 10 سال مـدیر اجرایی(Executive Director)  مجمع  بود.

  گرد همایی بعدی ICCIDD در سپتامبر سال 1985 میلادی همزمان با نهمین کنگره بین المللی تیروئید در شهر سائوپائولو کشور برزیل صورت گرفت. در این گرد همایی شش نفر هماهنگ کننده (Coordinator) برای شش منطقه تحت پوشش سازمان بهداشت جهانی برای همکاری و مدیریت برنامه های کنترل کمبود ید برگزیده شدند (جدول2).

جدول 2: مدیران اجراییICCIDD در شش منطقه تحت پوشش WHO

منطقه آمریکا (PAHO)	دکترE.Pretell از کشور پرو
منطقه آفریقا(AFRO)	دکتر O.L. Ekpechi از نیجیریه
منظقه جنوب شرقی آسیا (SEARO)	دکتر Pandav از هندوستان
منظقه پاسیفیک غربی (WPRO)	دکتر T. MA از چین
منطقه خاور میانه (EMRO)	دکتر M.Benmiloud از الجزایر
منطقه اروپا (EURO)	دکتر F. Delange از بلژیک

 

 

 

 

 

 

 

 

روسای دوره ای ICCIDD

دکتر John Stanbury ، دکتر Hetzel ، دکتر Gerry Burrrow ، دکتر Jack Ling ، دکتر David Haxton

یکی دیگر از دانشمندانی که در تمام طول عمر خود علاقه وافری به اختلال های ناشی از کمبود ید داشت پرفسور Francois Delange از کشور بلژیک بودکه در ارتباط با شیوع گواتر در دنیا پژوهش های بسیاری انجام داد و غربالگری کمکاری مادرزادی غده تیروئید را بنیان نهاد.  او تحقیقات میدانی بسیاری را بین سال های 1965 تا 1982 میلادی در کشور زئیر در ارتباط با اتیولوژی نوع میکسدمی کرتنیسم آندمیک انجام داد. وی یکی از اعضاء ICCIDD از بدو تاسیس آن در سال 1986 بوده و از همین سال تا سال 2001 میلادی مدیر اجرایی و هماهنگ کننده فعالیت های ICCIDD در قاره اروپا بود.

 

 

 

 

 

 

 

Francois Delange  

پس از تشکیل ICCIDD در سال 1986، اجلاس بین المللی کنترل بیماریهای ناشی از کمبود ید با شرکت اعضائ مجمع، سالیانه در کشور های مختلف بر گزار می گردد. در شانزدهمین اجلاس بین المللی ICCIDD در سال 2001 میلادی در کشور کانادا هشت نفر هماهنگ کننده (Coordinator) برای هشت منطقه تحت پوشش سازمان بهداشت جهانی برای همکاری و مدیریت برنامه های کنترل کمبود ید برگزیده شدند (جدول3).

جدول 3: مدیران اجراییICCIDD در هشت منطقه تحت پوشش WHO

منطقه آمریکا	دکتر  Eduardo Pretel
منطقه آفریقا	دکتر  Daniel Lantum
منظقه  آسیا و پاسیفیک	دکتر  Cres Eastman
منظقه چین و آسیای شرقی	دکتر  Chen Zu- Pei
منطقه خاور میانه و شمال آفریقا	دکتر    Fereidoun Azizi از ایران
منطقه اروپا شرقی و آفریقای مرکزی	دکتر    Gregory Gerasimove
منطقه آسیای جنوبی	دکتر    Chancracant Pandav
منطقه اروپا  غربی و مرکزی	دکتر    Michael Zimmermann

 

 

اجلاس بین المللی سالیانه ICCIDD در اوتاوا کانادا در سال 2001 میلادی

 

در سال 1997 میلادی به پیشنهاد Basel Hetzel دکتر فریدون عزیزی از ایران به عنوان عضو اجلاس بین المللی ICCIDD برگزیده شد و در سال 2001 میلادی به عنوان نماینده این اجلاس در کشورهای خاورمیانه و مدیترانه شرقی و شمال آفریقا انتخاب گردید. او مسئولیت داشت که اهداف این مجمع بین المللی را در 25 کشور عضو، نظارت و حمایت نماید. طی پانزده سال که عهده دار این سمت بود، دکتر عزیزی به کشورهای مختلف منطقه از جمله لبنان، مصر، سوریه، امارات، لیبی، پاکستان، یمن، عراق و اردن سفر کرد و در طراحی، جمع آوری داده های مربوط به اختلال های ناشی از کمبود ید و برنامه های پیشگیری از این اختلال ها مشارکت و نظارت داشت.

 

 

 

 

 

 

 

پرفسور فریدون عزیزی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اجلاس سالیانه ICCIDD در دهلی نو هندوستان در سال 2006 میلادی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اولین گرد همایی کشورهای عضو EMRO در اسکندریه مصر  

در سال 2002 میلادی شبکه ای  برای پیشگیری و کنترل مستمر کمبود ید برای کودکان در سازمان ملل متحد شکل گرفت و در سال 2012 میلادی این دو نهاد با هم ادغام شده و شبکه بین المللی برای مبارزه با کمبود ید تحت نام Iodine  Global  Network= IGN   را تشکیل دادند.

در اجلاس جهانی کودکان سال 1990 میلادی که اجلاسی تاریخی محسوب می شود، بیش از هفتاد تن از سران کشورها اهدافی بلند پروازانه برای کودکان وضع نمودند که از جمله می توان به حذف اختلال های ناشی از کمبود ید تا سال 2000 میلادی اشاره نمود. در این اجلاس مقامات کشور ایران نیز این میثاق جهانی را امضا کرده و به آن متعهد شدند.

 بطور کلی در طی نیم قرن گذشته فعالیت هایICCIDD در برنامه ریزی و ارائه راهکارهای علمی برای پیشگیری از اختلال های ناشی از کمبود ید دردنیا بسیار جدی و چشمگیر بوده و پیشرفت های قابل ملاحظه ای در سطح جهانی برای کنترل این اختلال ها صورت گرفته است و این پیشرفت ها بطور مستمر ادامه دارد. بر اساس گزارش سال 2020 میلادی IGN، وضعیت تغذیه ید جمعیت 115 کشور دنیا در حد کافی بوده در حالیکه 23 کشور هنوز بعنوان کشورهای دچار کمبود ید شناخته می شوند. در 14 کشور دنیا نیز میزان ید دریافتی جامعه بیش از حد کافی بوده که نیاز به بازنگری در برنامه های پایش ید دریافتی را در این کشورها ضروری می سازد.