به مناسبت روز جهانی تيـــروئيـــد 2021

غده تیروئید که در ناحیه جلو گردن واقع شده یکی از مهم ترین غدد درون ریز بدن بوده که با تولید هورمون های تیروئید سوخت و ساز بدن را کنترل می کند. بیماریهای متعددی که دراین غده بروز می کنند باعث  اختلال در عملکرد آن گردیده و منجر به بروز علائم و نشانه های بالینی متعدد می گردند. بنابراین آگاهی آحاد جامعه از بیماریهای غده تیروئید که بطور مستقیم بر سلامت فرد تاثیر دارند، ضروری می باشد.

شیوع بیماریهای غده تیروئید در دنیا قابل توجه بوده، این بیماریها افراد را در تمام سنین گرفتار نموده و طیف وسیعی از علائم و نشانه های بالینی را بوجود می آورند. حدود یک میلیاردو ششصد میلیون نفر در دنیا در معرض خطر ابتلا به بیماریهای غــده تیروئید بوده و حدود دویست میلیون نفر نیز مبتلا به انواع بیماریهای تیروئید هستند.

60 درصد بیمارانی که با یک بیماری تیروئید مشغول زندگی می باشند از وجود بیماری خود بی اطلاع هستند. نظر به اهمیت غده تیروئید در سلامت انسان و شیوع قابل توجه بیماریهای آن در جامعه، اعضاء فدراسیون جهانی تیروئید در کنگره انجمن تیروئید اروپا که در سپتامبر ۲۰۰۷ میلادی در آلمان بر گزار شد تصمیم به انتخاب یک روز تحت عنوان روز جهانی تیروئید گرفتند و ۲۵ ماه مه هر سال را که روز شکل گیری انجمن تیروئید اروپا در سال ۱۹۶۵ میلادی در رم ایتالیا بود را برای این منظور بر گزیدند. در یازدهمین کنگره اروپایی آندوکرینولوژی در استانبول ترکیه که در ۱۱ آپریل سال ۲۰۰۹ میلادی برگزار شد، ۲۵ الی ۳۱ ماه مه هر سال نیز تحت عنوان هفته جهانی تیروئید برگزیده شد. اولین مراسم روز جهانی تیروئید در سال 2011 میلادی توسط انجمن تیروئید آمریکا، انجمن تیروئید اروپا، انجمن تیروئید آسیا و اقیانوسیه و انجمن تیروئید آمریکای لاتین بر گزار گردید.

اهداف روز و هفته جهانی تیروئید، افزایش سطح آگاهی مردم از بیماریهای تیروئید و عوارض آنهاو همچنین راه های پیشگیری و درمان بیماریهای غده تیروئید می باشد. برای این منظور هر سال یکی از عناوین بیماریهای غده تیروئید بعنوان شعار آن سال اعلام و در مجامع و انجمن های علمی اکثر کشور های دنیا برای صاحبان حرف پزشکی و آحاد جامعه مورد بحث قرار می گیرد. شعار روز جهانی تیروئید سال ۲۰۲1 میلادی که مصادف با ۴ خرداد در کشور مان می باشد، مادر   کودک  ید    (Mother Baby Iodine) انتخاب شده است.

هورمونهای تیروئید در تنظیم متابولیسم بیشتر سلول های بدن و همچنین در رشد و نمو فیزیکی و تکامل سیستم عصبی انسان و حیوانات نقش حیاتی دارند. اهمیت بیولوژیکی ید شرکت در ساختمان هورمون های تیروئید  است. کمبود ید عملکرد تیــروئیـد را دچار اختلال نموده و بر حسب اینکه این کمبود در چه زمانی حاصل شود و نیز بر اساس شدت کمبود آن عوارض و تغییرات حاصله را تحت عنوان اختلا لهای ناشی از کمـبود ید   تقسیم بنــــدی می کنند.

   يــــد، در شکل طبیعی خود در آب دریا ها، گیاهان آبزی، برخی از مواد معدنی و خاک وجود دارد و بعنوان یک ریز مغزی نقش حیاتی در  بقـــاي انســـان بازی می کند. اين عنصر کمیاب  براي رشد و نمو فرد، بخصوص رشد و تکامل عصبی- روانی جنین در طول زندگی داخل رحمی و تا دو سال پس از تولد مــــورد نيـــاز مـــي‌باشد . كمبود يد، از طريق ايجاد اختلال در رشد و تكامل مغز، ميليون‌ها نفر از جمعیت جهان را در معرض خطر قرار داده است. با توجه به چرخه ید در طبیعت که منجر به کاهش ید موجود در خاک در طی سالیان متمادی می گردد انسانهای ساکن در کره خاکی بطور مستمر در معرض خطر کمبود دریافت ید قرار دارند. کمبود ید ساده ترین مشکل تغذیه ای جوامع می باشد که میتوان با تامین ید مورد نیاز روزانه افراد آن را کنترل نمود .  از سال 1990 میلادی به بعد  تلاش های قابل توجه ای برای بهبود دریافت ید جوامع از طریق ید دار کردن همگانی نمک در اکثر کشور های دنیا صورت گرفته است بطوریکه در حال حاضر حدود دو سوم جمعیت جهان تحت پوشش تغذیه با نمک ید دار هستند.

دریافت ناکافی ید در زمان بارداری ممکن است سبب بروز عوارض در مادر و اختلال تکاملی سیستم عصبی جنین و نوزاد گردد. نقش ید در تکامل سیستم عصبی در دوران زندگی جنینی و نوزادی با مطالعات انجام شده در زمینه کمبود ید در زمان بارداری و بروز تاخیر رشد فیزیکی – عصبی،  شناختی – رفتاری و همچنین بروز کرتینیسم (عقب ماندگی ذهنی بارز توام با درجات مختلفی از کوتاهی قد ،کری و لالی و سفت و سخت شدن عضلات ) در موارد کمبود شدید آن به خوبی به اثبات رسیده است. تغییرات عمده در عملکرد غده تیروئید در زمان بارداری طبیعی و شیردهی شامل افزایش تولید هورمون تیروئید ‘ افزایش دفع ادراری ید ،  ترشح ید در شیر مادر و نیاز جنین به ید است. در طول شش ماه اول بارداری جنین بطور کامل وابسته به هورمون تیروئید مادری است زیرا تیروئیـــد جنین تا هفته 13 الی 15 بارداری فعالیت هورمون سازی ندارد  با ورود جنین به سه ماهه آخر بارداری تیروئید او توان هورمون سازی را پیدا نموده اما هنوز برای این فعالیت نیازمند ید از طریق مادر است.  نوزادانیکه از شیر مادر استفاده می کنند نیز نیازمند ید در شیر مادر و در نتیجه دریافت ید مواد غذایی توسط مادرشان هستند. بنابراین زنان در دوران بارداری و شیر دهی به منظور حفظ سوخت و ساز طبیعی و همچنین انتقال هورمون تیروئید و ید به جنین و نوزاد نیاز به ید بیشتری دارند. شایعترین پی آمد کمبود ید که در طول تکامل جنین و اوایل نوزادی بروز می کنند شامل سقط جنین‘ مرگ داخل رحمی جنین‘ آنومالی های مادرزادی و تاخیر شدید و غیر قابل برگشت فعالیت های مغزی می باشند. در مناطق با دریافت کافی ید‘ غده تیروئید زنان باردار برداشت ید را به منظور تامین نیازهای افزایش یافته، افزایش می دهد اما در مناطق دچار کمبود ید چنین سازو کارهای تطا بقی ممکن است حادث نشوند. مطالعات اخیر نشان می دهند که حتی در مناطقی که بیش از یک دهه از کفایت ید رسانی جمعیت عمومی آنها گذشته زنان باردار این جوامع ید کافی دریافت نمی کنند.  بطور ایده آل ذخیره ید داخل غده تیروئید زنان قبل از باردار شدن باید با مصرف نمک ید دار به حد کافی برسد لذا انجمن تیروئید آمریکا توصیه می نماید که تمام زنانی که در سن باروری بوده و تمایل به بارداری داشته باشند، نه تنها در مناطق دچار کمبود ید، بلکه در مناطق با دریافت ید کافی نیز باید روزانه 150 میکرو گرم مکمل ید در یافت نمایند.  این توصیه توسط سازمان بهداشت جهانی و سازمان یونیسف مورد تصدیق قرار گرفته است. اندازه گیری میانه ید ادرار  دانش آموزان، برای ارزیابی کفایت ید رسانی جامعه مورد استفاده قرار می گیرد که باید بیش از 100 میکروگرم در لیتر باشد. این مقدار در زنان باردار و مادران شیرده مناسب نیست. بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی و انجمن تیروئید آمریکا در زمان بارداری و شیردهی میانه غلظت ید ادرار باید بیش از150 میکرو گرم در لیتر باشد.

كمبود يد و اختلال هاي ناشي از آن با طيف وسيعي از تظاهرات باليني به عنوان يكي از مشكلات بهداشتي  تغذيه اي كشور ايران محسوب مي شده است. در دهه ي ۴۰ ايران به عنوان يكي از مناطق دچار كمبو د يد شناخته شد. مطالعات انجام شده از  سال 1348 تا سال 1368 نشان داد که بزرگ شدن غده تیروئید ( گواتر) به عنوان تظاهري از كمبود يد به صورت همه گیر در بسياري از استان هاي كشور وجود دارد و  حدود ۲۰ ميليون نفر از مردم كشور ايران در معرض كمبود يد قرار دارند.  با تشکيل كميته ي كشوري مبارزه با عوارض ناشي از كمبود يد در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۳۶۸ ، تهيه و توزيع نمك يددار در سطح عمومي جامعه، به عنوان استراتژي اصلي مبارزه با اين اختلال ها انتخاب گرديد و تلاش براي يددار كردن نمك هاي توليدي توسط کارخانجات تولید نمک آغاز شد. ايران در بين كشورهاي مديترانه ي شرقي، اولين كشوري بود كه اقدام به بررسي ملي گواتر و توليد و توزيع نمك يددار در سطح جامعه نموده و به موفقيت هاي چشمگيري نيز در طي سه دهه ي گذشته در زمينه ي مبارزه با اختلال هاي ناشي از كمبود يد دست يافته است، به طوري كه در سال ۱۳۷۵ ، با احراز دو شاخص عمده، يكي مصرف بيش از ۹۵ % خانوارها از نمك يددار و ديگري ميانه ي يد ادرار بالاتر از ۱۰۰ ميكروگرم در ليتر نزد دانش آموزان مدارس، به عنوان كشور عاري از اختلالهاي ناشي از كمبود يد در منطقه شناخته شده است.

مطالعات انجام شده در مناطق مختلف دنیا نشان داده اند که بسیاری از زنان در دوران بارداری نه تنها در مناطق دچار کمبود ید بلکه در مناطق با دریافت ید کافی نیز دچار کمبود ید هستند. با توجه به مرور پژوهش های انجام شده که همگی بر اهمیت دریافت ید کافی در دوران بارداری و زمان شیردهی تاکید داشته و همچنین نظر به نتایج این پژوهش ها که موید عدم کارایی موثر مصرف همگانی نمک ید دار در تامین ید مورد نیاز زمان بارداری و شیردهی است ، پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متا بولیسم دانشکاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1394 اولین پژوهش را به منظور ارزیابی وضعیت دریافت ید زنان باردار جامعه ایرانی اجرا نمود تا  اطلاعات لازم را در اختیار سیاست گذاران بهداشت جامعه جهت بر نامه ریزی برای تامین ید مورد نیاز این جمعیت آسیب پذیر  در دوران بارداری و شیردهی  قرار دهد. طی یک مطالعه مقطعی  تعداد 1200 زن باردار از 12  استان کشور  انتخاب شدند.  میانه غلظت ید ادرار   به عنوان شاخص میزان ید  دریافتی و اندازه گیری هورمون های تیروئید در گردش خون  بعنوان شاخص های عملکرد غده تیروئید اندازه گیری شدند. میانه غلظت ید ادرار زنان باردار  87 میکرو گرم در لیتر بود، در صورتیکه میانه ید ادرار بیش از 150 میکروگرم در لیتر در زمان بارداری دلیل دریافت کافی ید زنان باردار است. لذا این پژوهش نشان داد که علیرغم دریافت ید کافی جمعیت عمومی ایران، زنان باردار ایرانی دچار کمبود ید متوسط بوده و نیاز به مکمل ید در زمان بارداری دارند.

با توجه به نتایج اولین پایش ملی ید دریافتی زنان باردار کشور که موید کمبود متوسط ید در این جمعیت هدف بود و همچنین نظر به توصیه انجمن های علمی دنیا لزوم مکمل یاری ید در دوران بارداری نزد زنان ایرانی احساس گردید. لذا شرکت دانش بنیان پژو هش کاو آفاق پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با همکاری یکی از شرکتهای دارویی داخل کشور اقدام به تولید دو فرآورده خوراکی یدوفولیک و مولتی ویتامین حاوی 150 میکروگرم ید نمودند. با هماهنگی های بعمل آمده با دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکمل یاری ید زنان باردار کشور از سال 1396 آغاز شد. در این برنامه به تمام زنان کشور در سن باروری از حداقل سه ماه قبل از بارداری و در تمام طول مدت بارداری و شیردهی مکمل ید تجویز شد. قرص های یدو فولیک حاوی 150 میکرو گرم ید تا پایان سه ماه اول بارداری و گپسول های مولتی ویتامین حاوی 150 میکرو گرم ید از اوایل سه ماه دوم بارداری تا پایان دوره شیردهی توصیه گردیدند. دو سال پس از گذشت مکمل یاری ید زنان باردار کشور یعنی در سال 1398 در دومین پژوهش انجام شده تاثیر این برنامه در میزان ید دریافتی این گروه ارزیابی شد. در این پژوهش نیز تعداد 1200 زن باردار از همان 12 استان مطالعه اول که دست کم به مدت یک ماه، روزانه 150 میکروگرم مکمل ید (به صورت قرص یدوفولیک یا کپسول مولتی ویتامین حاوی 150 میکرو گرم ید) دریافت نموده بودند، برای اندازه گیری ید ادرار و تهیه نمونه خون جهت ارزیابی عملکرد غده تیروئید  انتخاب گردیدند. میانه ید ادرار زنان شرکت کننده در این مطالعه به 188 میکروگرم در لیتر رسیده که بطور قابل توجه ای بیشتر از حداقل مقدارقابل قبول( 150 میکروگرم درلیتر) بود. شیوع کلی اختلالهای عملکرد تیروئید در جمعیت زنان باردار ایرانی در اولین پایش ملی،   21 در صد بود که پس از مکمل یاری ید این میزان   12 درصد را نشان می داد. در مجموع این پژوهش نشان داد که برنامه همگانی مکمل یاری ید در تامین ید مورد نیاز زنان باردار کشور بسیار موثر بوده و می تواند از بروز اختلال در رشد و نمو و تکامل سیستم اعصاب مرکزی جنین و عقب ماندگی ذهنی وی که بعلت کم کاری غده تیروئید مادر ناشی از کمبود ید که ممکن است در دوران بارداری حاصل شود جلو گیری نماید.

کار بست عملی دو پژوهش انجام شده در ارتباط با وضعیت تغذیه ید زنان باردار ایرانی قبل و یعد از مکمل یاری همگانی ید آن است که   زنان باردار و شیرده در زمان بارداری و شیر دهی علاوه بر مصرف متعارف نمک طعام ید دار تصفیه شده ( حداکثر کمتر از 5 گرم در روز) نیازمند حداقل 150 میکروگرم مکمل ید نیزهستند.

توصیه نهایی به آحاد جامعه نیز آن است که فقط از نمک ید دار تصفیه شده در حد متعارف استفاده نموده زیرا به مقدار کافی ید داشته و فاقد هر گونه ناخالصی است لذا کاملا بدون ضرر و عوارض جانبی است. هیچوقت از نمک دریا و سنگ نمک که تبلیغات نادرستی در مورد مصرف آنها می شود استفاده نکنند زیرا اولا به مقدار کافی حاوی ید نبوده و بعلت داشتن فلزات سنگین و آلودگی با آلاینده های شیمیایی کارخانجات صنعتی که وارد آب دریاها و اقیانوس ها میشوند بسیار مضر بوده و با خطر ایجاد سرطان همراه هستند.

مصرف نمک ید دار برای همه افراد جامعه از دوران کودکی تا کهنسالی ضروری است. به علاوه زنان در دوران بارداری و شیر دهی نیاز به مکمل ید دارند.