حقایقی درباره استئوپروز يا پوکی استخوان بر اساس آخرین تحقیقات دنیا

پوکی استخوان یا استئوپروز شایع ترین بیماری متابولیک استخوان است و زمانی بروز می کند که تشکیل استخوان جدید قادر به ترمیم استخوان های تخریب شده نباشد. ابتلا به پوکی استخوان تا حدودی وابسته به مقدار توده و تراکم استخوانی است که در دوران جوانی بدست می آید. بدست آوردن حداکثر توده و تراکم استخوانی بنوعی وراثتی است و همچنین به نژاد فرد بستگی دارد. در پوکی استخوان با کاهش کمیت و تغییر در کیفیت ساختاراستخوان ها، استحکام استخوان ها کاهش پیدا می کندو خاصیت شکنندگی استخوان افزایش می یابد و از اینرو شکستگی استخوان مهمترین تظاهر بالینی استئوپروز است.

استخوان های بدن نسوج زنده ای هستند که بطور مداوم در حال تخریب و باز سازی می باشند. در بالغین جوان استخوان تخریب شده با مقادیری مشابه از نسج استخوانی جدید جایگزین می شود. بطور کلی در سنین جوانی فرآیند باز سازی استخوان سریعتر از تخریب آن بوده و توده استخوانی بدن افزایش پیدا می کند. بعد از 20 سالگی این روند اهسته شده و اغلب اشخاص در سن 30 سالگی حداکثر توده و تراکم استخوانی خود را پیدا می کنند. با افزایش سن، تخریب نسج استخوان از باز سازی آن بیشتر می شود. این عدم تعادل ممکن است در سنین متفاوتی آغاز شود. این روند در زنان بعد از یائسگی تشدید می شود.

همه گیری شناسی پوکی استخوان

پوکی استخوان یک بیماری خاموش بوده و یکی از مسائل مهم سلامت عمومی جامعه، بخصوص در سالمندان بشمار می رود. تقریبا در تمام دنیا سالمندان بیشترین میزان رشد جمعیتی را بین گروه های سنی مختلف دارند. در حال حاضر حدود 6 میلیون نفر از جمعیت 83 میلیونی ایران بالاتر از 65 سال و سالمند هستند و لذا استئوپروز یکی از مهمترین معضلات بهداشتی این جوامع خواهد بود.

با توجه به افزایش امید به زندگی، شیوع استئوپروز در اکثر جوامع رو به افزایش است. استئوپروز فقط بیماری زنان نیست ودر مردان هم بطور قابل ملا حظه ای دیده میشود.  میزان شیوع این بیماری در کشور های مختلف دنیا متفاوت است.   در مطالعه انجام شده بر روی 6000 نفر از جمعیت ایرانی طی سال های 1379 تا 1383، حدود 4/5 درصد زنان و 2/3 درصد مردان بالای 50 سال ایرانی دچار پوکی استخوان بوده اند.

عوامل مساعد کننده ابتلا به پوکی استخوان

عوامل خطر پوکی استخوان به دو دسته تعدیل ناپذیر و تعدیل پذیر تقسیم می شوند.   عوامل تعدیل ناپذیر عبارتند از:

• جنس: زنان بیشتر از مردان دچار پوکی استخوان می شوند.

• سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان زیاد می شود.
• نژاد: در سفید پوستان و نژاد آسیایی شیوع بیشتری دارد.
• سابقه فامیلی: ابتلا والدین و فرزندان آنها، احتمال خطــر ابتلا به پوکی استخوان را در دیگر فرزندان افـــزایش می دهد.
• اندازه بدن: زنان و مردانی که جثه کوچکتری دارند با گذشت سن توده و تراکم استخوانی کمتری داشته و بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.

عوامل تعدیل پذیر عبارتند از:

• هورمون های جنسی: کاهش هورمون های جنسی در هر دو جنس باعث ضعف استخوانی می شود. پائین آمدن سطح استروژن خون در زنان یائسه و کاهش تدریجی تستوسترون در مردان سالمند ویا درمان سرطان پستان و یا پروستات که باعث کاهش استروژن و تستوسترون می شو د از عوامل خطر قوی برای ابتلا به پوکی استخوان هستند.
• بیماریهای تیروئید ازجمله پر کاری غده تیروئید و یا مصرف بیش از حد مورد نیاز قرص لوتیروکسین که برای کم کاری غده تیروئید تجویز می شود.
• پرکاری غدد پاراتیروئید و غدد فوق کلیوی، بیماری سلیاک، بیماریهای التهابی روده، بیماریهای مزمن کبد و کلیه، بیماری لوپوس و آرتریت روماتوئید و سرطان ها.
• عوامل تغذیه ای: کاهش دریافت کلسیم، رژیم های غذایی بسیار محدود که باعث کاهش وزن شدید می شوندو اعمال جراحی بر روی دستگاه گوارش که منجر به سوء جذب می گردد.
• استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی (کورتن ها).
• شیوه زندگی کم تحرک، استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل.

علائم و عوارض پوکی استخوان کدامند؟

پوکی استخوان بیماری خاموشی بوده و مهمترین علامت آن درد ناشی از شکستگی استخوان ها است. شکستگی استخوان، بخصوص در ستون فقرات، استخوان لگن و انتهای ساعد بعنوان شایع ترین محل های شکستگی از عوارض عمده پوکی استخوان است. شکستگی مهره های ستون فقرات منجر به کمــر درد، کوتاهی قد و حالت خمیدگی بدن بطرف جلو می شوند.

اقدامات پیش گیری کننده از پوکی استخوان

تغذیه مناسب و فعالیتهای ورزشی منظم از ضروریات لازم برای حفظ سلامتی استخوانها در طول عمر یک فرد محسوب می شوند. پروتئین از اجزا سازنده استخوان است ، بنابراین مصرف کافی پروتئین برای تمام طول عمر افراد توصیه می شود. کاهش وزن شانس بروز استئوپروز و شکستگی استخوانها را افزایش می دهد. افزایش وزن و چاقی نیز خطر ایجاد شکستگی در بازو و مچ دست را زیاد می کند. بنابراین داشتن وزن مناسب برای پیشگیری از بروز پوکی استخوان بسیار با اهمیت است. مردان و زنان بین 18 تا 50 سالگی روزانه 1000 میلی گرم کلسیم و بین 50 تا 70 سالگی روزانه 1200 میلی  گرم کلسیم نیاز دارند. برای تامین این مقدار کلسیم مصرف مواد لبنی کم چرب، سبزیجات، غذاهای دریایی؛ آب میوه بخصوص اب پرتقال و مکمل های حاوی کلسیم توصیه می شود. باید توجه داشت که مصرف کلسیم از طریق مواد غذایی یا مکمل ها در سنین بالای 50 سال بیشتر از 2000 میلی گرم در روز نباشد.  ویتامین D3 باعث جذب کلسیم از روده می شود. برای تامین ویتامین د موردنیاز، افراد 50 تا 70 ساله روزانه 600 واحد و افراد بالای 70 سال روزانه 800 الی 1200واحد ویتامین د نیاز دارند. فعالیت های ورزشی به ما کمک می کند که استخوان های قوی تری بسازیم، بعلاوه سرعت تخریب استخوانی را نیز آهسته می کند. ورزش در افراد جوان احتمال اینکه انها به حداکثر توده استخوانی تعیین شده از نظر ژنتیکی برسند را افزایش می دهد. ورزش های همراه با تحمل وزن مثل پیاده روی، پریدن، دویدن، بالا رفتن از پله و اسکی بر توده و تراکم استخوان پاها، لگن و نواحی پائین کمر تاثیر مثبت دارند. شنا و ورزش های آبی برای افرادی که توان راه رفتن را ندارند سودمند است.ورزش علاوه بر اثرات سودمند بر جرم استخوان ها، اثرات سودمندی هم بر عملــکرد عصبی- عضلانی دارد و با ایجـاد هماهنگی حرکات، تعادل بیمار را بهبود بخشیده و احتمال سقوط و زمین خوردگی آنها را کاهش می دهد.

اقدامات تشخیصی استئوپروز یا پوکی استخوان

روشهای غیر تهاجمی متعددی برای تخمین توده استخوانی  وجود دارند. سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری استخوان روش رایجی برای این کار می باشد. انجام سنجش تراکم استخوان در موارد زیر توصیه می شود:

درهمه زنان با سن 65 سال یا بیشتر.

در زنان 60 تا 64 ساله یا زنان یائسه کمتر از 65 سال که دارای عوامل خطر برای پوکی استخوان هستند. مردان با سن 70 سال یا بیشتر، ویا مردان بین 65 تا 70 سال که داری عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.

در زنان زیر 50 سال در صورتی که دچار نارسایی تخمدان ها شده و استروژن خون آنها کاهش پیدا کرده است.

درمان با گلوکو کورتیکوئیدها (به میزان 5/7 میلی گرم پردنیزولون در روز برای مدت بیشتر از 3 ماه).

پرکاری اولیه غدد پاراتیروئید.

ارزیابی پاسخ به درمان دارویی پوکی استخوان.

تکرار سنجش تراکم استخوان به فواصل هر 2 سال یا بیشتر.

درمان استئوپروز یا پوکی استخوان

اقدامات توصیه شده برای حفظ سلامت استخوانها مثل دریافت کافی پروتئین، کلسیم ، ویتامین د، فعالیتهای ورزشی منظم و اجتناب از استعمال دخانیات و مصرف الکل.

اقدامات پیشگیرانه از زمین خوردن سالمندان.

تجویز داروهای ضد پوکی استخوان که با نظر و صلاحدید پزشک معالج تجویز می شوند.