حقايقي درباره پركاري تيروئيد

هورمون‌هاي تيروئيد توليدات شيميايي ايجاد شده توسط غده پروانه‌اي شكل جلوي گردن كه تيروئيد ناميده مي‌شود مي‌باشند. تيروئيد افراد سالم به ميزان كافي دو هورمون تيروكسين و تري‌يدوتيرونين (T₄ و T₃) مي‌سازد كه در اعمال مهم بدن اثر مي‌گذارد. اين هورمون‌ها سوخت و ساز بدن را از جمله آن كه چه مقداري كالري مصرف كنيم, چه مقدار احساس گرما كنيم و وزن ما را تنظيم مي‌كنند. در بعضي از اعضا نيز اثرات اختصاصي دارد. مانند قلب كه در اثر اين هورمون‌ها تندتر مي‌زند.

 پركاري تيروئيد حالتي است كه باعث مي‌شود مقدار زياد هورمون به بافت‌هاي بدن برسد. اگرچه علل متفاوتي براي پركاري تيروئيد وجود دارد اما علائم و نشانه‌هاي آن مشابه است. به علت افزايش سوخت و ساز بدن بيماران نسبت به اطرافيان احساس گرماي بيشتري مي‌كنند, اغلب با وجود مصرف غذاي زياد كاهش وزن دارند. بعضي از بيماران دچار افزايش وزن مي‌شوند كه علت آن افزايش بيش از حد اشتها مي‌باشد. بيماران احساس خستگي مي‌كنند و دچار اختلال خواب مي‌شوند. لرزش دست‌ها, نامنظم شدن و تند شدن ضربان قلب كه طپش قلب خوانده مي‌شود, نيز ايجاد مي‌شود. بيماران ممكن است زود رنج و به آساني آشفته شوند. وقتي پركاري تيروئيد خيلي شديد باشد, بيماران از تنفس كوتاه, درد سينه و ضعف عضلات زجر مي‌كشند. علايم ديگر كه بسيار نادر هستند شامل: استفراغ, خارش, نارسايي قلب, سكته مغزي و يا حتي بيماري رواني است.

علل پركاري تيروئيد چيست؟

            دلايل متعددي براي آن وجود دارد:

1. همه تيروئيد ممكن است فعاليت بيش از حد داشته باشد و توليد هورمون زياد شود كه به اين شكل بيماري گريوز يا گواتر سمي منتشر گويند.
2. يك يا چند توده يا گره در تيروئيد افزايش فعاليت پيدا مي‌كنند. اگر توده يك عدد باشد گره سمي خودكار ناميده مي‌شود. چندين توده گواتر سمي چند گره‌اي ناميده مي‌شود.
3. غده تيروئيد ممكن است دچار التهاب شود كه تيروئيديت ناميده مي‌شود و باعث آزاد شدن هورمون تيروئيد ذخيره در تيروئيد و پركاري تيروئيد ‌شود كه براي چند هفته تا چند ماه طول مي‌كشد.
4. بعضي افراد ممكن است بيش از حد مورد نياز هورمون تيروئيد مصرف كنند و در آن‌ها علايم پركاري ظاهر شود.
5. بعضي داروها مانند آميودارون و محلول لوگول حاوي مقدار زيادي يد مي‌باشد كه تيروئيد جهت توليد هورمون از آن استفاده مي‌كند. مصرف اين نوع داروها در بعضي افراد با ايجاد پركاري همراه است.

علائم و نشانه‌هاي پركاري تيروئيد چه مي‌باشد؟

1. ضربان قلب 100-120 ضربه در هر دقيقه يا بيشتر.
2. افزايش خفيف فشارخون
3. تحريك‌پذير بودن
4. افزايش تعريق
5. ضعف عضلات به خصوص در ناحيه شانه, لگن و ران‌ها
6. لرزش دست‌ها
7. كاهش وزن علي‌رغم اشتهاي خوب
8. ريزش مو
9. جدا شدن ناخن از بستر
10. تورم نوك انگشتان (چماقي شدن)
11. كشيده شدن پلك بالا به سمت بالا
12. تغيير در ضخامت پوست
13. افزايش حركات دستگاه گوارش
14. گواتر
15. كاهش تعداد دفعات قاعدگي يا كاهش حجم خونريزي
16. بزرگ شدن پستان در آقايان
17. ضخيم شدن پوست در جلوي استخوان ساق پا
18. چشم‌ها كه از حدقه بيرون زده است.

بيشتر اين علايم با درمان پركاري تيروئيد طبيعي مي‌شوند و ساير نشانه‌ها به درمان جداگانه نياز دارند.

بيماري گريوز چيست؟

            شايع‌ترين فرم پركاري تيروئيد بيماري گريوز مي‌باشد. بيماري گريوز يك اختلال در سيستم ايمني فرد مي‌باشد. به طور طبيعي سيستم ايمني بدن را در مقابل باكتري‌ها و ويروس‌ها محافظت مي‌كند. در بيماري‌هاي خودايمن مانند گريوز سيستم ايمني بافت فرد را مورد حمله قرار مي‌دهد. در اين بيماري بدن مواد (آنتي‌بادي) توليد مي‌كند كه باعث تحريك تيروئيد به توليد بيش از حد هورمون مي‌شود. بيماري ممكن است در ساير افراد فاميل همه ديده شود.  ميزان شيوع در زنان 5 تا 10 برابر مردان است. گريوز مي‌تواند با ساير بيماري‌هاي سيستم خود ايمني همراه شود: مانند تيروئيديت مزمن (هاشيموتو), سفيد شدن زودرس موها, ديابت شيرين, آرتريت, پيسي.

اگزوفتالمي چيست؟

پركاري تيروئيد مي‌تواند باعث كشيده شدن پلك فوقاني به طرف بالا شود, باعث ايجاد نگاه خيره گردد و نيز باعث بيرون‌زدگي يك يا هر دو چشم از حدقه شود. اين حالت به عنوان اگزوفتالمي شناخته مي‌شود و مي‌تواند سبب كاهش كنترل عضلات, دوبيني و به ندرت كاهش ديد شود. بيشتر موارد احتياج به درمان ندارند. اما بعضي بيماران ممكن است نياز به مراجعه به چشم پزشك و درمان اختصاصي داشته باشند. درمان‌هاي اختصاصي شامل تجويز كورتون, يا جراحي مي‌باشد.

انجام آزمايش‌هاي تشخيصي براي پركاري تيروئيد:

همانند ساير بيماري‌ها توجه به اولين علائم و نشانه‌هاي پركاري تيروئيد مي‌تواند زنگ خطري براي انجام كارهاي تشخيصي باشد. اما تنها پزشك مي‌تواند براساس موارد زير فرد را از داشتن يا نداشتن بيماري آگاه سازد. 1- تاريخچه بيماري و معاينه باليني بيمار. 2- مقدار هورمون‌هاي تيروئيد, TSH و آنتي‌بادي‌هاي تحريك كننده تيروئيد موجود در خون 3- ارزيابي ساختمان و عملكرد غده تيروئيد با استفاده از تجويز مقدار كم يد راديواكتيو, 4- مقدار هورمون‌هاي تيروئيد (T₄ و T₃) در خون. با توجه به اين كه بعضي مواد يا داروها ممكن است سطح هورمون تيروئيد را در خون تغيير بدهد آزمايش‌هاي اختصاصي مي‌تواند اين اثرات را از هم افتراق دهد. يكي از هورمون‌هاي مفيد براي تشخيص, اندازه‌گيري TSH يا هورمون تحريك كننده تيروئيدمي باشد كه از هيپوفيز ترشح مي‌شود و كنترل كننده كار تيروئيد مي‌باشد. هيپوفيز سطح هورمون‌هاي تيروئيد را به طور ثابت تنظيم مي‌كند. اگر سطح اين هورمون‌ها در خون بالا باشد توليد TSH متوقف مي‌شود. در نتيجه سطح پايين TSH در خون مي‌تواند حدس قوي به نفع پركاري تيروئيد باشد.

پركاري تيروئيد چگونه درمان مي‌شود؟

            هدف اوليه از درمان طبيعي كردن سطح هورمون‌هاي تيروئيد مي‌باشد. در بيماراني كه علت پركاري تيروئيد مصرف زياد هورمون مي‌باشد بايد دوز دارو تنظيم شود. در كساني كه علت بيماري التهاب تيروئيد مي‌باشد چون بيماري خود محدود شونده است نياز به درمان اضافه ندارد. در مواردي كه علت پركاري تيروئيد بيماري گريوز يا گواتر مولتي‌ندولر يا گواتر گره‌اي منفرد سمي باشد درمان شامل يكي از موارد زير مي‌باشد:

1- داروهاي ضدتيروئيد خوراكي كه شامل متي‌مازول, كار بي‌مازول و يا پروپيل تيواوراسيل مي‌باشد كه براي بيماران با بيماري گريوز به مدت 5/1 تا 2 سال و براي علل ديگر پركاري تيروئيد كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. وقتي به طور مناسب تجويز شود در كنترل پركاري تيروئيد در عرض چند هفته موثر است. اين داروها عوارض جانبي نيز دارند از جمله بثورات پوستي, خارش يا تب و بندرت التهاب كبد يا كاهش گلبول‌هاي سفيد خون. بنابراين بيماران بايد جهت شناخت اين عوارض آموزش داده شوند. و اگر بيمار دچار زردي پوست, كهير يا خارش شديد, تب بالا يا گلو درد شديد شده بايد داروها را قطع نمود به پزشك خود مراجعه كند.

بعد از آن كه داروي ضدتيروئيد قطع شد احتمال برگشت پركاري تيروئيد وجود دارد.

2- يد راديواكتيو كه باعث از كار افتادن گواتر و يا كوچك شدن گره يا گره‌‌هاي سمي كه توليد كننده هورمون تيروئيد مي‌باشند, مي‌گردد. اين درمان بدون خطر است و در بالغين با پركاري تيروئيد به طور گسترده استفاده مي‌شود. اشعه توليد شده توسط اين مقدار يد باعث تخريب سلول‌هاي تيروئيد مي‌شود, ولي به علت آن كه غلظت آن در تيروئيد بيش از نقاط ديگر است, اشعه به ساير نقاط بدن آسيب نمي‌رساند. يد راديواكتيو به طور خوراكي به بيمار سرپايي تجويز مي‌شود. با اين كه مقدار زيادي از فعاليت ماده راديواكتيو ظرف چند روز از بدن خارج مي‌شود, اثرات آن روي غده تيروئيد ممكن است ظرف يك تا سه ماه طول بكشد. بيشتر بيماران با دوز واحد يد راديواكتيو بهبود مي‌يابند. عارضه جانبي اين درمان كم‌كاري تيروئيد مي‌باشد. مداركي وجود ندارد كه اين درمان باعث ايجاد سرطان در تيروئيد يا ديگر قسمت‌هاي بدن شود. در زنان ايجاد نازايي نمي‌كند و اين زنان قادر به تولد فرزندان سالم مي‌باشند. امروزه در بسياري از مراكز دنيا تجويز يد راديواكتيو براي درمان پركاري تيروئيد در نوجوانان استفاده مي‌شود.

3- جراحي تيروئيد يك درمان دائمي ديگر براي پركاري تيروئيد است. امروزه اين درمان كمتر توصيه مي‌شود زيرا نياز به بستري شدن در بيمارستان دارد و ايجاد مشكلات پس از جراحي از جمله ايجاد اسكار در گردن مي‌شود. به علاوه ممكن است باعث صدمه به ساختمان‌هاي نزديك به تيروئيد در گردن شود. عارضه ديگر كم‌كاري تيروئيد مي‌باشد كه اين عارضه به راحتي با قرص لووتيروكسين كه عارضه جانبي ندارد براي تمام عمر قابل درمان مي‌باشد.

4- داروهايي مانند پروپرانولول كه براي درمان علايم پركاري تيروئيد به كار مي‌رود تا ساير درمان‌ها اثر خود را بگذراند.

بسياي بيماراني كه براي پركاري تيروئيد درمان مي‌شوند دچار كم‌كاري دائم تيروئيد مي‌شوند و بايد به پزشك خود مراجعه كنند.

مركز تحقيقات غدد درون‌ريز و متابوليسم, دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي هفت جزوه در مورد بيماري‌هاي تيروئيد براي آموزش عموم منتشر كرده است. اين جزوه‌ها عبارتند از:

1. پركاري تيروئيد
2. كم‌كاري تيروئيد
3. گره‌هاي تيروئيد
4. تيروئيديت‌ها (التهاب تيروئيد)
5. تشخيص بيماري‌هاي تيروئيد
6. بيماري چشمي گريوز
7. بيماري‌هاي تيروئيد در اطفال

براي دريافت جزوات با آدرس زير مكاتبه نماييد:

مركز تحقيقات غدد درون‌ريز و متابوليسم

دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي

صندوق پستي 4763-19395

اوين, تهران

تلفن: 5-22409301

فاكس: 22402463