كم‌كاري تيروئيد چيست؟

در اين حالت غده تيروئيد بي‌كفايت مي‌شود, يعني ديگر قادر نيست به اندازه كافي هورمون‌هاي تيروئيدي توليد نمايد. از هر 100 نفر حدود 2 نفر مبتلا به كم‌كاري تيروئيد هستند. البته درجات خفيف‌تر كم‌كاري تيروئيد شيوع بيشتري دارد. اگر كم‌كاري تيروئيد درمان نشود معمولاً شديدتر شده و شكايات ناشي از آن بيشتر مي‌شود. در اندكي از موارد عوارض تهديد كننده حيات مانند نارسايي قلبي و اغما ديده مي‌شود. كم‌كاري تيروئيد با انجام آزمايش خون شناسايي و به راحتي قابل درمان است.

به چه علت تيروئيد كم‌كار مي‌شود؟

شايع‌ترين علت بي‌كفايتي (نارسايي) غده تيروئيد, التهاب آن به علت اشكال در سيستم ايمني خود فرد اسـت كه بيماري‌ هاشيموتو ناميده مي‌شود. معمولاً سيستم ايمني بدن ما فقط در مقابل تهاجمات خارجي مانند باكتري‌ها و ويروس‌ها وارد عمل مي‌شود و به خود بدن حمله نمـــي‌كند. در التهاب تيروئيد به علت خودايمني, سيستم ايمني خود فرد, غده تيروئيد را به اشتباه (به جاي بيگانه) مورد تهاجم قرار مي‌دهد و به آن آسيب مي‌رساند. به طوري كه ظرفيت توليد هورمون كاهش مي‌يابد. بيمـــاري‌هــــاي خــــود ايمن سرايت كننده نيستند ولي ممكن است در يك خانواده بيـــش از يك نفــر مبتلا شود. خانم‌ها استعداد بيشتري براي ابتلا به اين بيماري‌ها دارند.

نوع ديگر, التهاب تيروئيد پس از زايمان است كه 5-11 درصد خانم‌ها را در فاصله كوتاهي پس از زايمان مبتلا مي‌كند و معمولاً يك وضعيت موقتي است.

يك علت شايع ديگر بي‌كفايتي (نارسايي) غـــده تيـــــروئيد, درمان‌هاي انجام شده روي پركاري تيروئيد است. يعني وقتي براي كنترل غده تيروئيد پركار از يد راديواكتيو يا جـــــراحـــــي استفــاده مي‌شود, چند ماه تا چند سال بعد تيروئيد ممكن است كم‌كار شود.

در حدود 100 ميليـون نفر در سـراسر جهان يد كافي دريافت نمي‌كنند. يــــد يك مـــــاده شيميـــايي است كه تيـــــروئيـــــد از آن براي توليد هورمون استفاده مي‌كند و كمبود شديد آن با كم‌كاري تيروئيد همراه است. اين مشكل با استفاده از نمك‌هاي يددار در ايران برطرف شده است.

كم‌كاري تيروئيد چه علايمي ايجاد مي‌كند؟

شكايات و نشانه‌هاي كم‌كاري تيروئيد, درست عكس پركاري تيروئيد هستند. يعني چون كمبود ترشح هورمون تيروئيد وجود دارد همه واكنش‌هاي  مربوط به سوخت و ساز بدن آهسته مي‌شوند.

اشتهاي بيمار كم مي‌شود, عدم تحمل به سرما, آهسته شدن حركات, خشكي و خشونت پوست, موهاي شكننده, ضعف و خستگي, صداي خشن, يبوست و گرفتگي عضلاتي ديده مي‌شود. همچنين بيمار ممكن است از موارد زير شكايت كند: كم شدن حافظه, خواب آلودگي در طي روز, مشكل تمركز, بي‌حسي دست‌ها و پاها, افزايش وزن خفيف, صورت پف‌آلوده به ويژه چشم‌ها, خونريزي ماهيانه شديد و نامنظم, ترشح شير از پستان‌ها, نازايي, گواتر (تورم غيرطبيعي در ناحيه جلوي گردن به علت بزرگ شدن غده تيروئيد).

ممكن است در هر بيمار يكي از علايم فوق برجسته باشد در حالي كه در بيمار ديگر چنين علامتي شدت كمتر داشته يا اصلاً ديده نشد. در واقع تعدادي از افراد مبتلا به كم‌كاري تيروئيد هيچ شكايتي را عنوان نمي‌كنند. اگر علايم فوق را داشتيد و پزشك پس از انجام آزمايش به شما گفت كه مشكلي در تيروئيدتان وجود ندارد تعجب نكنيد, چون بسياري از شكايات فوق غيراختصاصي بوده و علل متعددي دارند.

پزشك براي تشخيص كم‌كاري تيروئيد چه مي‌كند؟

مانند هر بيماري ديگر, مهم است كه شما مراقب علايم اوليه هشدار دهنده كم‌كاري تيروئيد باشيد. به هر حال پزشك شما تنها پس از انجام آزمايش خون مي‌تواند با اطمينان بگويد كه شما بيمار هستيد يا نه؟ البته قبل از انجام آزمايش پزشك شرح حال شما را اخذ كرده و سپس شما را معاينه مي‌كند و در نهايت در صورت شك به كم‌كاري تيروئيد درخواست آزمايش خون: شامل TSH (و اگر لازم باشد T₄ و ...) مي‌كند.

كم‌كاري تيروئيد چگونه درمان مي‌شود؟

با توجه به اين كه در اين بيماري غده تيروئيد قادر به توليد هورمون به اندازه لازم نمي‌باشد, درمان استاندارد, قرص‌هاي حاوي هورمون تيروئيد هستند. اين قرص‌ها هورمون مورد نياز بدن را تامين مي‌كنند. در اكثر موارد از لووتيروكسين استفاده مي‌شود.

بيمار ممكن است ظرف 1-2 هفته پس از شروع درمان پاسخ اندكي را حس كند, اما پاسخ كامل به درمان با هورمون تيروئيد اغلب تاخير دارد و ممكن است چندين هفته طول بكشد.

معمولاً 2-3 ماه پس از شروع درمان آزمايش خون براي اندازه‌گيري هورمون‌ها تكرار مي‌شود تا مقدار لووتيروكسين براساس آن تعديل شود. اين روند ممكن است چندين بار تا رسيدن به سطح طبيعي هورمون در خون تكرار شود. پس از اين كه مقدار مناسب دارو براي هر فرد مشخص شد پزشك شما ممكن است آزمايش‌هاي هورموني را سالي يك بار درخواست نمايد.

لووتيروكسين روزانه يك بار مصرف مي‌شود كه ترجيحاً به هنگام صبح است. خيلي مهم است كه بيمار مقدار صحيح دارو را دريافت كند. گاهي بيماران جهت تسريع در بهبودي و يا سعي در كاهش وزن مقدار بيش از حد نياز از اين قرص‌ها مصرف مي‌كنند, اين كار مي‌تواند منجر به بروز علايم پركاري تيروئيد شود كه در آن بيش از نياز بدن هورمون در خون وجود دارد و در طولاني مدت ممكن است مشكلاتي از قبيل پوكي استخوان يا بيماري قلبي ايجاد شود.

بيمار مبتلا به كم‌كاري تيروئيد تا چه مدت بايستي دارو مصرف كند؟

اكثر بيماران مبتلا به كم‌كاري تيروئيد لازم است مصرف دارو را براي باقي عمر ادامه دهند, اما مقدار دارو در سال‌هاي بعدي ممكن است نياز به تعديل داشته باشد.

در چه وضعيت‌هايي ممكن است نياز به دارو افزايش يابد؟

اگـــــر وزن بيمار بيشتر شود, در صورتي كه خانم مبتلا به كم‌كاري تيروئيد باردار شـــــود, بعضي بيماري‌هاي گوارشي كه منجر به اختلال جذب لووتيروكسين مي‌شوند, رژيم غذايي پرفيبر و كلستيرامين (داروي پايين آورنده كلسترول خون), آنتي اسيدهاي حاوي كلسيم يا آلومينيوم يا قرص‌هاي آهن مي‌توانند در جذب لووتيروكسين مشكل ايجاد نمايند. لذا مقدار مصرف لووتيروكسين بايستي در موارد فوق افزايش يابد. و يا در مورد داروها لووتيروكسين در زمان‌هاي ديگري از شبانه‌روز مصرف شود. همچنين داروهاي ضدتشنج و ريفامپين با تسريع دفع لووتيروكسين ممكن است نياز به آن را افزايش دهند.

در چه وضعيت‌هايي ممكن است نياز به دارو كاهش يابد؟

با بالا رفتن سن, پس از نوزادي, و در صورتي كه وزن بيمار كم شود نياز به دارو ممكن است كاهش يابد.

کم کاری تیروئید در بارداری

مصرف لووتيروكسين در دوران بارداري بي‌خطر است و خانم باردار مبتلا به كـم‌كاري تيروئيد نبايد به هيچ وجه دارو را قطع كند. ممكن است در طي بارداري مقادير بيشتري از دارو مورد نياز باشد. معمولاً مراقبت‌ها در فواصل كوتاه‌تري بايستي انجام شود. پس از باردار شدن در مراحل اوليه ممكن است هر 4 هفته بررسي انجام شود. پس از اين كه مقدار مناسب لووتيروكسين در بارداري مشخص شد, فواصل مراقبت‌ها را مي‌توان تقريباً هر سه ماهه يك بار نمود. زنان مبتلا به كم‌كاري تيروئيد كه در طي بارداري سطح هورمون‌هاي تيروئيد خونشان با دقت تنظيم شده باشد فرزندان طبيعي خواهند داشت. پس از زايمان مقدار دارو بايستي مجدداً تعديل شود.

به خاطر داشته باشيد:

- فقط همان مقدار از دارو كه توسط پزشك تجويز شده است را مصرف نماييد و هرگز خودسرانه مصرف دارو را كم يا زياد نكنيد.

- در صورتي كه علامي دال بر كم‌كاري يا پركاري تيروئيد احساس مي‌كنيد با پزشك خود تماس بگيريد.

- جهت حصول اطمينان از اين كه كم‌كاري تيروئيد شما به خوبي تحت كنترل باقي مانده است در فواصل تعيين شده به پزشك خود مراجعه كنيد.

-خوشحال باشيد كه بيماري شما مهم ولي به راحتي قابل درمان است. با مصرف مرتب دارو و مراجعه به هنگام با يك فرد سالم تفاوتي نخواهيد داشت.